بودجه مورد نیاز برای انتقال آب از خزر به سمنان؛ ۲ میلیارد دلار!

 روز گذشته هدایت‌الله خادمی، یکی از نماینده‌های استان خوزستان در توئیتی تهدیدآمیز خطاب به رئیس‌جمهور نوشت: «جناب آقای دكتر روحانی، بابت دستوری كه در خصوص انتقال آب بین‌حوزه‌ای داده‌اید مردم دلخورند، نمایندگان محترم ولی فقیه، خبرگان رهبری، مجلس و امامان جمعه شهرستان‌ها( حز یكی دوتا خوزستان و چهارمحال بختیاری) گله‌مندند و اگر تا صبح سه‌شنبه منتفی نشود نمایندگان شدیدا در مجلس معترض می‌شوند.» صبح سه‌شنبه البته همین امروز است. در روزهای گذشته اما هجمه‌ها به دولت برای تصمیم به انتقال آب زیاد بوده است. انتقاداتی که پس از سخنرانی رئیس‌جمهور در سمنان درباره انتقال آب شروع شد و حالا خوزستانی‌ها یادشان آمده است که از سرشاخه‌های کارون برای زاینده‌رود قرار است آب ببرند. ماجرای انتقال آب از خوزستان به اصفهان و یزد، آنقدر پیچیده‌ است که باید با روایت مفصلی به آن پرداخت. اما مردم مازندران از چند هفته پیش تاکنون نگران عواقب انتقال آب دریای خزر که البته در کنار خود آب‌شیرین‌کن هم دارد هستند. آنها درباره این پروژه ۶هزار میلیارد تومانی (با دلار ۳۲۰۰ تومانی سال ۹۵) اما چه می‌گویند؟

صیادان: ماهی نمی‌ماند
براساس طرح انتقال آب از دریای خزر به کویر مرکزی ۳ مسیر وجود دارد: نخست، از ساری آغاز شده و با گذر از سمنان، قم و کاشان به اصفهان می‌رسد. دوم، از خلیج گرگان یک شاخه به سبزوار و یک شاخه به بیرجند و دیگری به یزد می‌رسد. سوم، مسیر جنوبی، از خلیج‌فارس است که از غرب بندرعباس به گلگهر می‌رسد. در طرح اولیه قرار بود۵۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال از دریای خزر و یک میلیون مترمکعب آب از دریای عمان و خلیج‌فارس منتقل شود. قرار شد کارخانه آب‌شیرین‌کن با ظرفیت حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب در سال به همراه سازه‌های دریایی در راستای استحصال آب از دریای خزر به وسیله خطوط لوله، اجرا شود. البته بعدها نظرهای متفاوتی مطرح شد و حتی کاهش میزان انتقال آب به ۵۰ میلیون مترمکعب نیز مطرح شده است.

کارشناسان محیط زیست مخالف انتقال آب خزر درباره عواقب این پروژه چنین هشدارهایی داده‌اند؛ «آغاز انتقال آب خزر به سمنان پیامدهایی مانند پسروی شدید آب دریای خزر، به‌هم‌خوردن اکوسیستم دریای خزر، افزایش دمای آب، افزایش میزان شوری آب دریای خزر، افزایش غلظت نمک و آسیب شدید به چرخه حیات را در پی دارد. در مسیر انتقال آب خزر به سمنان بخش زیادی از درختان جنگل‌های هیرکانی قطع و هزینه‌های غیرقابل جبرانی بر ۶ میلیون ساکن دریای خزر تحمیل می‌شود و در ادامه مهاجرت مردم از شمال به سایر نقاط ایران را در پی دارد و البته نام گردشگری در شمال نابود می‌شود. در حال حاضر یکی از منابع عظیم درآمد مردم استان‌های شمالی ایران جاذبه دریای خزر برای گردشگران است؛ سالانه ۳۰ میلیون گردشگر ایرانی و خارجی به شمال سفر می‌کنند و به دلیل همین حضور گردشگران در این منطقه شغل‌های زیادی برای مردم ایجاد شده است. گفته شده است با اجرای پروژه انتقال آب دریای خزر به سمنان، این شغل‌ها به مرور از بین می‌رود و آمار بیکاری در شمال افزایش می‌یابد.» بخش عمده‌ای از شغل‌ها در استان‌های شمالی ایران وابسته به دریا و آبزیان دریایی است و همچنین گردشگرانی که گردشگری دریایی را انتخاب می‌کنند به امکانات نیم‌بند سواحل دریای خزر چشم دارند. می‌گویند آغاز پروژه انتقال آب دریای خزر به سمنان آغاز مرگ دریای خزر است و احتمالا فاجعه زیست محیطی دریاچه ارومیه در مازندران تکرار می‌شود.

با این حساب صیادان و شیلات مازندران یکی از مخالفان انتقال آب خزر به سمنان و فلات مرکزی هستند. آنها معتقدند کاهش سطح آب باعث از بین رفتن آبزیان و مرگ صنعت ماهی‌گیری و شیلات در مازندران و گیلان است. 

احمدی، یکی از فعالان صیادی در مازندران درباره عواقب انتقال آب به سازندگی می‌گوید: سرازیر شدن فاضلاب‌های شهری و بیمارستانی به رودخانه‌ها و سپس دریا، باعث شده تا ماهی‌های کمتری در این سال‌ها در محدوده صید ما وجود داشته باشند. در سال‌های اخیر تعداد ماهی‌های صید شده بسیار کاهش پیدا کرده و همچنین زباله‌های پیدا شده در تورهای ما هم افزایش پیدا کرده است. همین موضوع باعث شد تا میزان صید ما کمتر شود و از نظر مخارج هم ضرراتی به ما وارد شده است. اگر آب خزر را هم انتقال بدهند دیگر ماهی‌ای در دریا نمی‌ماند و ما هم بیکار خواهیم شد. ما نیمی از سال را به دلیل فصل ممنوعه صید بیکار هستیم و اگر این اتفاق هم بیفتد دیگر شغلی نمی‌ماند.»

نماینده‌های مازندران چه می‌گویند؟
اما بلندتر از صدای مردم مازندران، داد و فغان نماینده‌های این استان بلند شده است. علی‌محمد شاعری نماینده مردم بهشهر، نکا و گلوگاه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به موضوع انتقال آب دریای خزر به سمنان، می‌گوید: بارها گفته‌ام و حال هم تکرار می‌کنم که تا زنده‌ام اجازه انتقال آب دریای خزر را به سمنان نمی‌دهم و نمی‌گذارم ارومیه دیگری در این منطقه ایجاد شود. وجود دو رئیس‌جمهور از خطه سمنان دلیلی بر انتقال آب خزر به آنجا نیست. اقداماتی که در زمینه طرح انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی کشور در استان سمنان صورت می‌گیرد، قانونی نیست. همه شواهد علمی دال بر این است که هرگونه انتقال آب دریای خزر به بخش مرکزی ایران فاقد وجاهت قانونی و کارشناسی است.

عضو هیئت رئیسه کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس گفت: سند توسعه آب سمنان هیچ‌گونه الزامی برای اجرای طرح انتقال آب خزر به سمنان ایجاد نمی‌کند، حتی اگر سند توسعه آب استان سمنان توسط مشاوران سفارشی تنظیم شود از نظر مجلس شورای اسلامی وجاهت قانونی ندارد و قطعا با مخالفت شدید مردم و مسئولان استان‌های شمالی کشور مواجه می‌شود و ما اجازه انتقال آب خزر را نمی‌دهیم. اجرای این پروژه با توجه به اثرات مخرب زیست محیطی که در پی دارد؛ غیرممکن است و مردم مازندران، گیلان و گلستان اجازه نمی‌دهند که فاجعه دریاچه ارومیه دوباره تکرار شود.

او معتقد است: نباید بگذاریم فاجعه دریاچه ارومیه برای دریای خزر تکرار شود، راه‌حل اساسی برای تامین آب فلات مرکزی ایران، انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان است که به آب‌های آزاد متصل هستند که این پروژه مجوزهای لازم را اخذ کرده و در حال حاضر در حال اجراست و ظرف حداکثر دو سال آینده آب خلیج فارس و دریای عمان به یزد و کرمان می‌رسد. از انتهای مسیر خط انتقال خلیج فارس به یزد تا ابتدای سمنان حدود ۳۰۰ کیلومتر فاصله دارد و هیچ گونه تبعات زیست محیطی در پی ندارد. مردم مازندران باید بدانند که پس از انتقال آب دریای خزر به سمنان قطعا پروژه‌های دیگری مانند انتقال آب خزر به تهران، اصفهان، خراسان شمالی و سایر نقاط کشور صورت می‌گیرد و هر استانی که با بحران آب مواجه شود مدعی انتقال آب از دریاچه خزر می‌شود و به تدریج خزر را خشک می‌کنند چرا که این دریاچه بسته اصلا ظرفیت دستکاری را ندارد.

همچنین دو روز پیش عزت‌الله یوسفیان‌ملا نماینده مردم آمل در مجلس شورای اسلامی در تذکر شفاهی خود که در صحن علنی مجلس گفت: مسئله انتقال آب دریای خزر هر ساله هنگام بودجه مطرح شده و نگرانی‌های عمیقی را بین مردم ایجاد می‌کند. از ریاست‌جمهوری، ریاست مجلس و نمایندگان می‌خواهم همانگونه که تصمیم‌گیری‌های خود را مخفیانه و پشت پرده و به صورت خصوصی به نمایندگان ارائه می‌دهند و حتی کارشناسان محیط زیست هم انتقال آب دریای خزر به سمنان را مصلحت نمی‌دانند ما هم با توجه به اینکه استان سمنان بخشی از استان مازندران دانسته چرا که حجم زیادی از مردم دو استان در مازندران و سمنان ساکن هستند، افزود: با توجه به این انتقال آب نگرانی برای مردم مازندران ایجاد کرده است. 

نماینده مردم آمل گفت: این انتقال آب نگرانی و دلهره‌ای را در بین مردم استان مازندران ایجاد کرده است این در حالی است که مردم مازندران بسیار مظلوم‌اند. فاضلاب اکثر کشورهای آسیای میانه به دریای خزر می‌ریزد.   فقط نماینده‌های مازندران معترض انتقال آب نیستند؛ گیلانی‌ها هم در هر فرصتی با این انتقال مخالفت می‌کنند. سید‌کاظم دلخوش، نماینده مردم صومعه‌سرا در مجلس شورای اسلامی روز یکشنبه در تذکری شفاهی خود را مخالف طرح انتقال آب از استان‌های شمالی به سمنان دانست و گفت: اگر دولت به دنبال انتقال آب از استان‌های شمال کشور به سمنان بود، باید با ما نمایندگان شمال، جلسه می‌گذاشت. ما مخالف این روند هستیم؛ به هیچ وجه کار کارشناسی صورت نگرفته است. این حق عزیزان سمنانی است که از آب سالم استفاده کنند. اما ما اعتقاد داریم که در چنین شرایطی نباید آب ما را ببرند.

کشاورزی هم نابود می‌شود؟
می‌گویند در شمال هرچه بکاری از زمین می‌روید. مازندران، گیلان و گلستان به دلیل حضور دریاچه خزر آب و هوایی مرطوب و زمینی حاصل‌خیز دارند که بار بزرگی از کشاورزی ایران را به‌دوش می‌کشند. بماند که به دلیل بهره‌برداری گسترده از منابع خاک، کیفیت محصولات کشاورزی این استان‌ها تغییر کرده است. اما رونق کشاورزی و باغداری در این سه استان به لطف دریا و رشته‌کوه‌های البرز است. به همین دلیل است که کارشناسان محیط زیستی می‌گویند با انتقال آب خزر به سمنان علاوه بر مرگ خزر، نابودی کشاورزی و باغداری را به همراه دارد. در حال حاضر مازندران بزرگترین تامین‌کننده مرکبات کشور است. کشاورزان مازندرانی یکی از قشرهای مخالف طرح انتقال آب هستند. آنها معتقدند انتقال آب خزر به سمنان باعث نابودی آب‌های زیرزمینی و همچنین خشک شدن مزارع کشاورزی آنها می‌شود. 

سهیل اولادزاد فعال محیط زیست درباره انتقال آب خزر به سمنان به سازندگی می‌گوید: استان سمنان از دیرباز به دلیل شرایط اقلیمی دارای محیطی نامناسب برای کشت و کشاورزی بوده و به درستی مردمان این دیار به امور دیگری جز زراعت می‌پرداخته‌اند. اما به دلیل رویکرد نامناسب دولت‌ها در قبال توسعه صنعت سمنان و استقرار بدون ارزیابی و آمایش این سرزمین، جانمایی‌های اشتباهی انجام شده تا شاید دل شهروندان سمنانی به اشتغال ناپایدار خوش باشد و همین مورد عاملی شد برای شروع ناخشنودی همشهریان استان مجاور که قرن‌ها ارتباط مثبت و منطقی از نظر دامداری و تجارت نمک با یکدیگر داشته‌اند.

او معتقد است: ماجرای انتقال آب نه فقط برای موضوع اخیر که از پیشتر و با انتقال‌های آب سرچشمه که در سکوت خبری شکل گرفت آغاز شده است و این ادامه زیاده‌خواهی‌های مسئولین سمنانی و غفلت شمالی بوده که کار را به پیشنهاد باز هم بدون ارزیابی انتقال آب خزر رسانده است، بزرگترین و کابوس‌وار‌ترین انتقال آب انجام‌شده طی سال‌های اخیر را در منطقه خطیرکوه و انتقال آب سرچشمه روضیه می‌توان دید که چطور یک رودخانه عظیم امروز خشک شده و حتی حق‌آبه مردم پایین‌دست و طبیعت آن نیز رعایت نمی‌شد، همین اتفاق مطابق گزارشات در نقاط دیگری چون ارتفاعات بهشهر و گلوگاه نیز رخ داده است و شاید عامل سبز شدن و آبیاری بلوارهای شهر سمنان خشکیدگی طبیعت شمال بوده باشد.

۶هزار میلیارد تومان بودجه می‌خواهد
با وجود همه مخالفت‌ها، اما ایرج حیدریان مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان سمنان می‌گوید انتقال آب از خزر به سمنان توجیه‌پذیر شده است،‌آن هم به کمک برنامه های محیط زیستی برای مصرف آب در سمنان: سند توسعه آب استان سمنان در جلسات شورای سازگاری با منابع آبی استان تهیه و تدوین شد و در جلسه شورای برنامه ریزی و توسعه استان ارائه شد و گزارش آن به وزیر نیرو نیز ابلاغ شد و وزیر نیرو بیان کرد که گام بلندی برای انتقال آب دریای خزر در استان سمنان برداشته شد. تدوین و نهایی شدن سند توسعه آب استان سمنان عاملی شد که طرح‌های انتقال بین‌حوزه‌ای آب در استان، از جمله انتقال آب دریای خزر توجیه‌پذیری داشته باشد، اقداماتی که در راستای سند توسعه آب استان انجام شد، منجر شد بر اینکه سند آمایش آب محور نیز تهیه و تدوین شود و این پشتوانه محکمی برای انتقال آب دریای خزر است.

به گفته او هر اقدامی که در بحث مدیریت مصرف آب لازم است در استان سمنان انجام شده و در حال انجام است تا این موضوع عملیاتی شود: یکی از مهمترین این اقدامات کاهش ۳۱ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی در یک بازه ۱۰ ساله است و این به آن معنی نیست که با کاهش مصرف آب، تولید نیز کاهش پیدا کند.

او درباره بودجه انتقال آب از خزر به سمنان گفت: پروژه انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان در فهرست بهای مالی سال ۱۳۹۵، حدود ۶۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و در جلسات متعدد در وزارت نیرو، برای تأمین منابع مالی و بودجه‌ای بحث و تبادل نظر شده است که توفیق بزرگی برای استان سمنان است. 

او گفت: حق آبه ایجاد کردن از دریای خزر یک توفیق بزرگ و ارزشمند برای کل کشور و فلات کویر مرکزی و همچنین استان سمنان است و می‌توانیم در بخش صنعت، اشتغال، تولید و... در استان به توفیقات بیشتری دست پیدا کنیم.

پیشینیه ۱۳ ساله
طرح انتقال آب خزر به سمنان در کارگروه بررسی تأمین آب استان سمنان در سال ۱۳۸۴ به تصویب رسید و در پی آن، مصوبه هیئت دولت در سال ۱۳۸۹ به وزارت نیرو، ابلاغ شد و سرانجام این طرح در سال ۱۳۹۱، به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به‌عنوان مجری ابلاغ شد.

این طرح به‌ صورت ۲ خط لوله به طول ۱۶۰ کیلومتر از سواحل دریای کاسپین (خزر) در مجاورت نیروگاه نکا آغاز شده و پس از عبور از شالیزارها و مناطق جنگلی در استان مازندران در مسیر خط لوله نکا- ری، امتداد و از منطقه دوآب وارد منطقه خطیرکوه در استان سمنان می‌شود؛ درنهایت با عبور از تونل چشمه روزبه در حوالی شهر شهمیرزاد به ۲ شاخه تبدیل می‌شود که یک خط لوله به سمت دامغان و شاهرود به طول ۱۷۲ کیلومتر و دیگری به سمت سمنان به طول ۱۳۲ کیلومتر کشیده خواهد شد.

اما این طرح که با هدف نمک‌زدایی و تصفیه ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از دریای خزر در سال و انتقال آن به شهرهای فلات مرکزی در استان سمنان، برای مصرف شرب و صنعت طراحی شد، طی این سال‌ها با محدودیت عدم اخذ مجوز از سوی سازمان محیط زیست روبه‌رو شد که همین مسئله نیز اجرای این طرح را به تاخیر انداخت.

تا اینکه اخیرا رئیس‌جمهور در سفر استانی خود به استان سمنان اعلام کرد که از نظر دولت مشکلات انتقال آب از شمال ایران به استان سمنان برطرف شده و کارهای مطالعاتی مربوطه نیز انجام شده است و اگر سرمایه‌داری بخواهد برای انتقال آب از شمال به مرکزیت کشور از‌جمله سمنان اقدام کند، دولت این آمادگی را دارد تا امکانات لازم را در اختیار او قرار دهد. این سخنان رییس جمهور دوباره موجب شد انتقادات به طرح انتقال آب از خزر به کویر مرکزی ایران شروع شود.

روزنامه سازندگی / منتشر شده در تاریخ سه شنبه ۴ دی ۱۳۹۷