سواحل خزر محروم از طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی

طول سواحل کشور حدود پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر است که ۸۹۰ کیلومتر آن در شمال ایران در سه استان مازندران، گیلان و گلستان واقع شده است که به گفته کارشناسان امر ظرفیت های فراوان این سواحل در حوزه مختلف اقتصادی، گردشگری و دریایی تا امروز شکوفا نشده است.

مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی بنا به تعاریف موجود یک فرآیند مستمر و پویا بوده که براساس آن تصمیمات لازم جهت بهره‌برداری صحیح، توسعه موزون و حفاظت از نواحی ساحلی و دریایی و منابع آن اتخاذ می‌گردد.

استان مازندران ۳۳۸ کیلومتر ساحل در ۱۵ شهرستان از ساری تا رامسر در غرب مازندران و استان گیلان دارای ۲۸۰ کیلومتر نوار ساحلی در ۹ شهرستان از چابکسر در شرق استان گرفته تا آستارا در غرب و استان گلستان افزون بر یکصد کیلومتر ساحل دارد که در شهرستان های بندرگز، بندرترکمن و گمیشان واقع شده است.

دریای خزر با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع بزرگترین دریاچه یا کوچکترین دریای جهان محصور در خشکی؛ ثروتی بزرگ در شمال ایران است که بهره مندی از سواحل و مواهب خدادادی آن در زمینه های مختلف نیازمند برنامه ریزی علمی و نقشه راه اصولی است.

کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان همسایگان که در حاشیه این دریاچه بزرگ جهان هستند که همه از مواهب آن بدون داشته نقشه راه علمی از نفت و گاز گرفته تا وجود آبزیان، گردشگری، ترانزیت و تجارت کالا استفاده می کنند، دست کم ۱۵ میلیون نفر ساکنان حاشیه خزر هستند و سواحل شمال ایران نیز سالانه میلیون ها مسافر و گردشگر داخلی و خارجی را پذیراست.

ICZM به معنای طرح جامع مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی کشور است که با مشارکت حدود ۲۰ نهاد قبل از ۱۳۸۰ کار مطالعاتی بر روی سواحل کشور آغاز شد که مسوولان امر تاکنون توانستند طرح بخشی از سواحل جنوب کشور را تهیه و اجرا کنند.

کارشناسان امر می گویند طول نوار سواحل استان های شمالی برای سرمایه گذاری در حوزه های مختلف گردشگری و دریایی بسیار مناسب بوده و اهالی و گردشگران انتظارات فراوانی جهت حداکثر استفاده و کارآیی از این سواحل دارند که تاکنون محقق نشده است.

مناطق ساحلی یکی از مهم ترین و حساس ترین واحدهای مورفولوژیکی(علمی که از ساختمان و شکل ظاهری ابدان موجودات زنده اعم از جانوری و گیاهی و غیر زنده "معدنی ها"بحث می کند) زمین هستند که براساس آمار موجود در زمان حاضر حدود دوسوم جمعیت زمین در فاصله ۶۰ کیلومتری از خط ساحلی زندگی می کنند که ضروری است برای استفاده بهینه و پایدار از ظرفیت های بی شمار مناطق ساحلی دریای خزر مدیریت یکپارچه این مناطق تهیه و تدوین اجرایی شود.

به اعتقاد فعالان حوزه گردشگری و اقتصادی استان های شمالی به ویژه در سواحل استان مازندران با پیاده سازی دقیق و اصولی طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی می توان گامی موثر برای دستیابی به توسعه پایدار همه جانبه در این مناطق برداشت.

نداشتن نقشه راه گردشگری، مشکلات زیست محیطی و کمبود تاسیسات و زیرساخت های گردشگری از جمله مهمترین نقاط ضعف در این پهنه ساحلی شمال ایران بویژه در استان مازندران به شمار می رود که بدون شک حجم عظیم ظرفیت سواحل این مناطق نیازمند مدیریتی یکپارچه به منظور افزایش توانمندی و کاهش نقاط ضعف این مناطق است.

نتایج پژوهش های انجام شده دانشگاه های استان های مازندران، گیلان و گلستان در این ارتباط نیز تاکید دارد که با سرمایه گذاری همه جانبه در بخش گردشگری از جمله مشکل بیکاری در این استان ها برطرف می شود، نکته ای مهمی که تحقق آن همت مسوولان دولت چهاردهم را می طلبد.

بر پایه تحقیقات انجام شده در صورت صنعتی شدن واقعی گردشگری در این استانهای شمالی، جلوگیری از مسافرپذیری صرف و چادرخوابی و تدوین برنامه‌ریزی راهبردی، استان های خزری طی یک دهه آینده ظرفیت ایجاد اشتغال پایدار برای میلیون ها نفر را فقط در حوزه خدمات و گردشگری دارد.

استان‌های گلستان و مازندران و گیلان به خاطر سرسبزی ظاهری و منابع طبیعی جزو استان‌های غنی منظور شده اما از نظر اقتصادی با چالش های فراوانی مواجه است که ضروری است با انجام طرح های توسعه محور نظیر طرح یادشده نسبت به رفع معضلات فراروی این مناطق گام های اساسی برداشت.

به گفته شماری از کنشگران حوزه گردشگری استان گلستان در شناساندن جاذبه ها و پتانسیل های گردشگری ساحلی این استان موفقیت زیادی نداشته و همچنان بخش بزرگی از ظرفیت های این حوزه پنهان است.

به گفته آنان زمینه های رشد و توسعه همه جانبه گلستان در سایه بهره مندی از فرصت های حوزه گردشگری بویژه در بخش سواحل تحقق پیدا می کند. سواحل استان یک فرصت است به عنوان نمونه ساحل ماسه ای منطقه چارقلی شهرستان مرزی گمیشان در شمال غربی استان زیبا ترین سواحل شمال کشور در استان های مازندران و گیلان برابری می کند.

برنامه ریزی علمی لازمه توسعه صنعت گردشگری در سواحل خزر

علی مراد حسن نیا فعال حوزه گردشگری در مازندران با بیان این که سواحل خزر می تواند به قطب گردشگری کشور تبدیل بشود، گفت : تحقق این مهم نیازمند تهیه طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی در سه استان مازندران، گلستان و گیلان است.

حسن نیا توسعه اقتصاد دریامحور را بدون داشتن طرح یادشده امکانپذیر ندانست و افزود : مسوولان ارشد سه استان خزری در دولت چهاردهم باید با اراده جمعی و برنامه ریزی علمی به این نیاز اساسی منطقه تدابیر ویژه ای اتخاذ کنند.

وی با اشاره به این که با رویکرد سنتی نمی توان به توسعه صنعت گردشگری در سواحل شمال ایران برنامه ریزی کرد، گفت: برای تهیه طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی باید یک میز اختصاصی در استانداری های سه استان یادشده راه اندازی شود.

این فعال حوزه گردشگری مازندران تصریح کرد : وضعیت سواحل خزر در دولت چهاردهم باید تعیین تکلیف شود و یا قوانین این بخش بازنگری شود تا صنعت گردشگری بیش پیش در این استان ها توسعه یابد تا از سواحل حداکثر استفاده را ببرند.

حسن نیا اضافه کرد : استانی که دریا و جنگل دارد بهره گیری از این ظرفیت های متعالی و خدادادی باید یکی از مسایل راهبردی مهم مدیریت نهادهای مربوط در این استان های خزری باشد.

وی با طرح این سوال که آیا واقعا طرح جامع سواحل در استان های مازندران، گیلان و گلستان تهیه شده است؟ گفت : اگر این مهم به همراه دیگر طرح های ضروری مربوط تهیه شده پس چرا وضعیت صنعت گردشگری این استان ها با چالش های متعددی مواجه است.

حسن نیا ادامه داد : نبود طرح توسعه محور نظیر مدیریت یکپارچه ساحلی سبب شده تا ظرفیت های سواحل خزر بهینه استفاده نشود و گردشگران منطقه بدون امکانات مربوط به ملزومات صنعت گردشگری در سواحل اعم از تفریحی و خدماتی به دیدن دریا یا در حد شنا کردن در فصل تابستان اکتفا کنند، ظرفیتی که اگر شکوفا بشود رافع بسیاری از چالش فرارو اعم از بیکاری بوده و رونق اقتصادی منطقه را به دنبال خواهد داشت.

اقدام عملی صورت نگرفته است

استاد رشته گردشگری در دانشگاه های غرب مازندران گفت: بحث مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی سال های متمادی در کشور مطرح بوده که به جز خطه جنوب ایران آنهم در شرق تنگه هرمز این طرح انجام شد اما در مناطق ساحلی دریای خزر تاکنون به صورت قطعی انجام نشده است.

محمدرضا اورمزدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان این که در بحث سواحل روستای ساحلی و مناطق شهری ساحلی موجود هر کدام دارای کارکردها و مختصات خاص خودشان هستند، افزود: باید از مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی چه می خواهیم و برای چه این موضوع باید طرح بشود و رابطه اش با صنعت گردشگری چیست؟ یعنی این ۲ فاکتور چه تاثیری بر هم می گذارند و از هم می پذیرند.

وی اضافه کرد : در این ارتباط باید تمام اکوسیستم های آبی، خاکی، پوششش گیاهی و گونه های جانوری که در زیست بوم ساحلی هستند مورد بررسی دقیق قرار گیرد.

این استاد دانشگاه بیان کرد: در سواحل شمال ایران از جمله مازندران آلاینده های بسیاری زیادی داریم که آلودگی آب مشهودترین آن هست در مناطق ساحلی خزر باید به دنبال کاهش منابع این آلاینده باشیم که مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی به این مسائل توجه ویژه دارد.

اورمزدی گفت : بحث یکپارچه سازی سواحل دیگر موضوع مهم این بخش است که متولیان امر این سه استان شمالی باید بدان توجه ویژه داشته باشند که نهادهای شهرداری ها و دهیاری ها در این بخش دخیل هستند.

وی خاطرنشان کرد : تا بحث حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست و یکپارچه سازی و استراتژی هدفمند که در متن مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی هست اتفاق نیفتد ما نمی تو انیم بحث توسعه گردشگری پایدار را در مناطق ساحلی شمال به ویژه در مازندران رقم بزنیم.

اورمزدی افزود : یکپارچه سازی مناطق ساحلی در واقع در راستای اهداف کلان آمایش سرزمین گام بر می دارد، این ها همه قطعاتی است از یک پازل اقتصادی مبتنی بر ساحل، اقتصاد مبتنی بر جنگل و دریا را تشکیل می دهد که می تواند کارکردهای زیست محیطی، گردشگری و توسعه پایدار داشته باشد.

این استاد دانشگاه گفت : طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی خزر تاکنون به معنای واقعی کلمه اتفاق نیفتاده و تا زمانی که این مهم محقق نشود نباید انتظار توسعه در بخش های مربوط را داشته باشیم.

بر اساس آمار موجود نهادهای رسمی در ساحل جنوب در سواحل مکران و شرق تنگه هرمز و بخشی از قطعات منطقه بندرعباس علاوه بر تهیه طرح مدیریت یکپارچه، طرح تدقیق هم داشتند یعنی دقت نگاری و حدنگاری ساحل.

کارشناسان امر معتقدند خط ترازها در شمال ایران نسبت به ساحل جنوب فرق می کند که قاعدتا ما زمانی که بحث ساحل را می کنیم یا توسعه مناطق ساحلی را این سنجش ها و پایش ها و حتی مطالعات و برنامه ریزی با ساحل مثل جنوب ایران فرق می کند.

آنان معتقدند در تهیه طرح مدیریت یکپارچه ساحلی باید به کارکردهای متفاوات سواحل از جمله گردشگری و اقتصادی توجه بشود تا از سواحل شمال ایران چه می خواهیم و هدفگذاری متولیان امر چیست؟ اولویت و استراتژی ها مشخص بشود تا بعد روی تاکتیک ها متمرکز بشوند.

متاسفانه چیزی که الان در سواحل شمال به ویژه در مازندران شاهد آن هستیم رویکرد بلاتکلیفی است یعنی به طور کلی ساحل رها شده است، کافی است در نوار سواحلی این مناطق قدم بزنیم که بر سر سواحل چه آمده است و اکنون چه نوع کاربری هست؟ هیچ. یعنی هیج درآمدزایی از سواحل نمی شود، نه دولت و نه مردم هیج نفعی نمی برند در حالی که در اقتصاد ساحلی هم مردم و بخش خصوصی باید بهره مند باشند.

شواهد امر نشان می دهد سواحل شمال به ویژه در استان مازندران از گذشته تا امروز در بحث گردشگری هیج خروجی نداشته است بیشتر شهرک های ساحلی بوده است یعنی شمال را به اسم دریا می شناختند که بیایند تفریح کنند ولی نه این که کل ساحل را ببریم زیر ساخت و سازهای مسکونی خاص.

اهداف نهایی توسعه مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی این است که مردم در اقتصاد دریا و ساحل سهیم باشند یا سهم مردم در کنار سهم حاکمیت دولت در کجاست؟

انجام مطالعات حاضر با عنوان تدقیق مدیریت یکپارچه استان های ساحلی در اجرای مصوبه مورخ پنجم مهر ۱۳۸۹ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و ابلاغیه شماره ۹۱/۳۰۰/۳۴۶۱۲ آن شورا، موضوع ابلاغ اسناد طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی iczm و ابلاغیه شماره ۹۱/۱۶/ ۳۴۶۱۲ سال ۱۳۹۱ موضوع واگذاری مسئولیت اولویت بندی و انجام مطالعات مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی استان های کشور به سازمان بنادر و دریانوردی محول شده است.

در گزارش ارسالی اداره کل بنادر و دریانوردی استان مازندران به ایرنا آمده است طرح تدقیق سواحل شمال کشور به عنوان سومین خطه ساحلی کشور بعد از استان های هرمزگان و بوشهر انجام شده است، اهداف اصلی مطالعات تدقیق استان های ساحلی براساس رویکردهای سه گانه ICZM ملی و مبتنی بر توجه سه رویکرد توسعه، حفاظت و یکپارچگی می باشد که در قالب راهبردهای هریک از این رویکردها و در سواحل شمال به شرح زیراست:

دز این گزارش، حفظ اکوسیستم شکننده منطقه ساحلی درقالب تدقیق مزرهای مدیریتی منطقه ساحلی وخصوصا موضوع حریم و اراضی مستحدث، حفاظت از سازمان زیستی منطقه ساحلی استان های واقع درسواحل شمال کشور، ارائه راهکارهای مدیریتی فضایی برای حل معضلات زیست محیطی منطقه ساحلی را از جمله اهداف ناظر بر رویکرد حفاظتی درطرح تدقیق مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی شمال اعلام شد.

مسوولان امر اداره کل بنادر و دریانوردی استان مازندران، برخورداری همگانی از ارزش افزوده منطقه ساحلی، شناسایی و تدقیق حریم دریا و تامین دسترسی همگانی به دریا، تدوین برنامه عمل درکلیه شهرستانهای ساحلی مبتنی برتوسعه دریامحور و برخورداری مردم محلی از توسعه ایمن و امن را از دیگر موارد اهداف ناظر بر رویکرد توسع های در طرح تدقیق مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی شمال اعلام کردند.

اهداف ناظر بر رویکرد یکپارچگی در طرح تدقیق مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی شمال شامل هماهنگی عملکردی نهادهای دولتی و غیر دولتی در ارتباط با تصمیم گیریهای منطقه ساحلی استان های شمالی، برخورداری از ضوابط و مقررات هماهنگ، مربوط به کاربری و ساخت و سازهای در منطقه ساحلی، بیشینه سازی مشارکت مردم و نهادهای غیر دولتی در تصمیم سازیهای مرتبط با منطقه ساحلی، استقرار نظام یکپارچه اطلاعات در مناطق ساحلی، تحقق تکالیف باقیمانده دستگاههای اجرایی متولی درخصوص آیین نامه اجرایی ماده ۶۳ است.

به گفته کارشناسان امر بر این اساس شرح خدمات طرح تدقیق سواحل استان های ساحلی برای حل معضلات این بخش از سواحل کشور با رویکرد مساله شناسی و همچنین در راستای اهداف ICZM ملی در قالب پنج مرحله زیرتدوین شده است: مرحله اول مطالعات پیش نیاز و آماده سازی، مرحله دوم شناخت براساس موضوعات اصلی، مرحله سوم سنجش و ارزیابی، مرحله چهارم تلفیق و تصمیم گیری برنامه های اصلی و اهداف ناظر بر رویکرد توسع های در طرح تدقیق مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی شمال و مرحله پنجم آموزش و اطلاع رسانی.

بنا به گفته مسوولان امر در ادامه انجام تدقیق مطالعات مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی در استان های ساحلی کشور، طرح تدقیق مطالعات مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی استان‌های شمالی کشور (گیلان، مازندران و گلستان) از اسفند ماه سال ۱۳۹۷ در دستور کار سازمان بنادر و دریانوردی قرار گرفت.

لزوم ظرفیت سازی برای ایجاد تاسیسات گردشگری در مازندران

رییس اداره میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی شهرستان عباس آباد گفت : ظرفیت سازی برای ایجاد تاسیسات گردشگری در این شهرستان غرب مازندران د از مهمترین اقداماتی است که باید در نظر گرفته شود.

نادر سحرخیز در گفت و گو با ایرنا افزود : این شهرستان نیازمند توجه همه جانبه در سرمایه گذاری در بخش گردشگری است و باید به آن توجه ویژه گردد.

سحرخیز تاسیسات گردشگری را شامل هتل، متل، مهمانپذیر، مراکز خود پذیرایی، مراکز تفریحی و سرگرمی، مجتمع ها، مراکز گردشگری سلامت، محیط های گردشگری، مراکز گردشگری ساحلی، واحد های پذیرایی، سفره خانه های سنتی، مناطق نمونه، دهکده سلامت و دفاتر یا شرکت های خدمات سفر برشمردند.

وی خاطرنشان کرد: این شهرستان همچون دیگر شهرستان های غرب مازندران ظرفیت ایجاد همه گونه تاسیسات گردشگری را دارد و باید تلاش کنیم سرمایه گذاری در بخش گردشگری را در همه سطوح دنبال کنیم.

تفاوت سواحل شمال و جنوب کشور در زمینه نحوه استفاده از اراضی و همچنین همجواری سواحل شمال با بزرگترین دریای بسته جهان و شرایط خاص جغرافیایی و اقلیمی این خطه از کشور باعث شده است که تعارضات زیادی با عوارض ناگواری همچون تخریب منابع زیستی و استفاده بیش از ظرفیت برد در مناطق ساحلی شمال کشور بوجود آید و مشکلاتی همچون تعرض به حریم دریا، ساخت‌ و سازهای غیرمجاز، تخریب منابع اکولوژیکی و از بین رفتن تعادل‌های محیطی در این خطه از کشور پدید آید.

مشکلات مربوط به مناطق ساحلی خطه کاسپین در قیاس با ۲ دریای دیگر یعنی دریای عمان و خلیج فارس از تفاوت های بنیادینی برخوردار است و به همین دلیل، تراکم جمعیت و فعالیت ها و عدم تعادل های محیطی در این خطه شکننده، رویکرد مطالعات و توجه به موضوعات اساسی وکلیدی را درآن متفاوت نموده است، از این روی مطالعات تدقیق مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی در استان های ساحلی شمال به طور عمده با رویکرد مساله شناسی و تمرکز بر راه حل تعریف شده است.

در این راستا همچنین ضروری است استانداران استان های مازندران و گیلان و گلستان برنامه ای مدون کرده و با برگزاری جلسات ماهانه و با تصمیم و اراده جمعی و جهادی و بکارگیری متخصصان امر و با مشارکت های دستگاه های اجرایی ذیربط نقشه راه علمی طرح مدیریت یکپارچه ساحلی مناطق شمال ایران را تهیه و اجرا کنند تا برای همیشه همه چالش های فراروی این بخش برطرف و هم از ظرفیت های موجود نیز بهره گیری مطلوب شود.