گیاه سوزی؛ مرگ تدریجی خاک!

سوزاندن بقایای گیاهی عوارض ناخوشایندی را بر جای گذاشته و سلامت محیط زیست را به خطـر انداختـه است. باقی ماندن بقایای گیاهی پس از برداشت محصول معضل بزرگی برای کاشت محصولات بعدی شده اسـت. امروزه به علت ناآشنایی بسیاری از کشاورزان برای رها و آزاد کردن زمین به منظور کشت بعدی، بقایای گیاهی را می‌سوزانند و یا دور می‌ریزند در صورتیکه با بکارگیری تکنولوژی‌های جدید و با فرآوری بقایـای گیـاهی می‌توان استفاده‌های متعددی از آنها شود.

حـرارت حاصل از سوختن کاه و کلش در سطح زمین حداکثر تا عمق ۴ الی ۸ سانتیمتری خاک اثر کرده و افزایش دمـای ایـن عمق از خاک باعث کشته شدن میکرواورگانیسم های مفید خاک می‌شود و آتش به نقاط دیگر مزارع، ماشین آلات و ادوات کشاورزی انتقال می‌یابد. دود حاصل در اطراف جاده‌ها باعث وقوع تصادف وسـائل نقلیـه می‌شود و در اثر سوزاندن ساقه‌های برنج محیط زیست آلوده می‌شود.

کاه و کلش را می‌توان در صنایع بسته‌بندی، تولید الکل اتانول، تولید چوب با کیفیت برتر، استفاده در جیره دام به صورت غنی شده، استفاده در کمپوست سازی و تولید محیط کشت قارچ ‌های صدفی استفاده کرد.

استفاده از کاه و کلش برنج جهت تولید قارچ خوراکی و خوراک دام

استفاده از کاه و کلش به عنوان ماده اولیه بستر کشت قارچ می‌تواند باعث ارتقاء کیفیت آنها شده و علاوه بر آن مقدار قابل توجهی قارچ خوراکی تولید کند. قارچ علی‌رغم اینکه از بقایای مواد زائد گیاهی و صنعتی تغذیه مـی‌کنـد اما سرشار از اسیدهای آمینه ضروری بدنK,E,D,A  و املاح معدنی از قبیل کلسیم ، آهن و فسفر است .قارچ های صدفی جنس پلوروتوس از جمله قارچ‌های خوراکی است که به دلایلی از جمله قابلیت رشد بـر روی بستر کاه، قدرت تولید بالا، رشد آسان و باردهی عالی، شکل و مزه خوبی که دارد می‌تواند به راحتی در ایران کشت شود.

استفاده مجدد از کاه و کلش به منظور ارتقاء حاصلخیزی خاک

بیشتر دست اندرکاران کـشاورزی در کـشورهای جهان سوم با برخورد ناصحیح خود بـا بقایـای گیـاهی و سـوزاندن آن، باعث نابودی آن ماده گرانبها و نیز موجودات ریز، فعال و مفید خاک می‌شوند. ناگفته نماند که تعدادی از کـشاورزان با تجربه علی‌رغم پی بردن به اهمیت بقایای گیاهی و نقش آن در ارتقای حاصلخیزی خاک به دلیل عـدم وجـود ادوات خاک ورزی مناسب بالاجبار اقدام به آتش زدن اضافات گیاهی می‌کنند. در کشور انگلستان با حفظ بقایای گیـاهی در خاک و برخورد صحیح توسط ادوات مناسب توانستند بیش از ۵ الی ۶ میلیون تن سالیانه تولیدات خود را افزایش دهند.

کاربرد کاه و کلش برنج در تولید اتانول به یک ماده سوختی

از اویل دهه ۱۹۹۰ میلادی استفاده از آن به عنوان یک مـاده سـوختی در آمریکـا آغـاز و در سـال ۱۹۷۰میلادی به عنوان جانشین تترااتیل سرب جهت بهبود عدد اکتان به میزان ۱۰ درصد با بنزین مخلـوط شد. از سـال۱۹۸۰ به بعد نیز با توجه به توصیه سوخت‌های اکسیژن‌دار به منظور کاهش منواکسید کربن ، اتانول و متیل ترشـیری بوتیل اتر ( MTBE ) به عنوان عواملی که می‌توانند میزان اکسیژن بنزین را افزایش دهند، استفاده شد.

 در حـال حاضر با توجه به مشکلات مربوط به MTBE که به عنوان یک عامل سرطان‌زای بالقوه شناخته شـده اسـت، امکـان افزایش تقاضا جهت اتانول به جای MTBE وجود دارد. روش مرسوم تولید اتانول استفاده از غلاتی است کـه حـاوی کربوهیدرات بالا است و با تخمیر کربوهیدرات توسط مخمرها، اتانول به دست می‌آید اما با توجه به هزینه‌های اقتصادی این روش از طرفی و توجه روزافزون به استفاده از ضایعات کشاورزی به عنوان منابع بالقوه با ارزش جهـت حفظ محیط زیست از طرف دیگر، تلاش‌های زیادی به منظور تولید اتانول از طریق اسـتفاده از مـواد زائـد سـلولزی نظیر ضایعات کشاورزی، علف و چوب صورت گرفته است.

استفاده های پوسته برنج و خاکستر آن در صنعت ساختمان

سالیان درازی است که نحوه‌ی استفاده از ضایعات کشاورزی در صنعت سـاختمان ( در تولیـد فـرآورده هـایی نظیر انواع پانل، بلوک و سفال ) علی‌رغم وجود مشکلاتی مانند جمع آوری و انبار کردن مورد بررسی قـرار گرفتـه است . زائدهای کشاورزی متشکل از مواد عالی نظیر سلولز ، لیگنین ، فیبرو، مقادیر کمی پروتئین خام و چربی بـوده و همچنین دارای مواد معدنی نظیر سیلیس ، اکسید آلومینیوم و اکسید آهن است.

زائدهای کشاورزی بـه صـورتی که هستند نمی‌توانند به عنوان مواد جایگزین سیمان مورد استفاده قرار گیرند بلکه خاکستر به دست آمده از سـوزاندن آنها مفید است.

خاکستر حاصل نشان دهنده مقدار لازم زائده برای سوختن در محل است و عناصر شیمیایی متشکل در خاکستر مقدار زیادی سیلیس وجـود دارد که با آهک واکنش داده و تشکیل سیلیکات کلسیم هیدراته با خاصیت چسبندگی می‌دهد. خاکستر به دست آمده شامل حداکثر ۱۰ درصد قلیایی، مقدار کمی اکسیدهای آهن و آلومینیوم، کلسیم، منیزیم و به عـلاوه اکـسید هـای عناصـر کمیاب موجود در خاکی است که برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

باور غلط کشاورزان

محمد هادی‌زاده مدیر جهادکشاورزی محمودآباد در گفت‌وگو با ایسنا بیان کرد: بسیاری از کشاورزان پس از اینکه محصول زراعی خود را برداشت می‌کنند، ساقه‌های باقیمانده گیاهان را آتش می‌زنند و تصور می‌کنند زمین را با هزینه‌ای ناچیز و زمانی کوتاه برای کشت بعدی آماده کرده‌اند.

وی با اعلام اینکه هرچند باور کشاورزان آتش زدن ساقه‌های باقی مانده گیاهان به منظور از بین بردن علف‌های هرز باقیمانده و کمک به کنترل بخشی از آفات نباتی، کمک به پاکسازی زمین از علف های هرز و آماده سازی هرچه سریع‌تر زمین‌ها برای کشت دوم است، افزود: این کار به دلیل ناآگاهی کشاورزان از مضرات سرمایه سوزی‌هایی که دارد، انجام می‌شود.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان محمودآباد تصریح کرد: این روش مرسوم و البته اشتباه که از قدیم تا به امروز بوده و به صورت علمی هم اثبات شده است که عوارض جبران ناپذیر آتش زدن کاه و کلش برای کشاورزان به دلیل آسیب زدن به ساختار خاک و نامرغوبی محصولات بعدی را همراه دارد.

وی با اظهار اینکه آلودگی هوای ناشی از دود غلیظ سوزندان کاه و کلش‌ها چهره برخی شهرها را در فصل‌ برداشت برنج که اغلب شالیزارها در مسیر گذر جاده‌های اصلی بین شهری و بین روستایی است با مشکل مواجه می‌کند، ادامه داد: افزایش حجم آتش سوزی‌های احتمالی در شالیزارها برای سلامت عمومی افراد جامعه مضر است.

هادی زاده سوزاندن کاه و کلش را موجب فشرده و شکننده شدن سطح خاک، کاهش شدید نفوذپذیری و فراهم شدن زمینه برای ایجاد فرسایش و شست و شوی مواد غذایی خاک برشمرد و خاطرنشان کرد : سوزاندن کاه و کلش، مواد آلی خاک را به سرعت به ازت، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم تبـدیل می‌کند و این مواد سریعاً از طریق شست و شو و فرسـایش خـاک تلـف مـی‌شـوند و همچنین هنگـام سـوختن کلـش مقداری از ازت و گوگرد خاک به صورت بخار در می‌آید.

کـاهش تـدریجی حاصـلخیزی خـاک

این مسئول با عنوان اینکه کمبود مواد آلی خاک عـلاوه بـر کـاهش تـدریجی حاصـلخیزی خـاک موجـب کـاهش تحمـل محصول زراعی به آفات، بیماری‌ها و تنش‌های محیطی مانند خشکی، سرما و شوری می‌شود، ذکر کرد : سوزاندن کاه و کلش طی سال‌های متمادی، موجب از بین رفتن موجودات مفید خاک و به صورت مداوم باعث کاهش عملکرد محصول می‌شود.

او یادآور شد: مواد سمی و گازهای حاصل از سوزاندن کاه و کلش موجب بیماری های تنفسـی و آلـودگی محـیط زیست خواهد شد.

البته در سال‌های اخیر اداره کل حفاظت محیط زیست با ابزار پیشگیرانه در استان‌هایی که کشاورزی انجام می‌شود اقدام به جلوگیری از آتش زدن کاه و کلش کرده است و جرایم سنگینی را هم در نظر گرفته است. چراکه این اقدام را تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی هوا کرده و حتی متخلفان را به مراجع قضائی معرفی می‌کند.