گسترش کلبه سوئیسی در گردشگری مازندران، فاتحه‌ای بر معماری بومی
ساخت کلبه‌های سوئیسی درحالی پای ثابت فضاهای اقامتی مازندران شده که این سبک معماری معرفِ مناسبی برای فرهنگ و گردشگری مازندران نیست و نیاز است متولیان بخش مسکن و گردشگری نقشه راهی برای ساخت و سازهای مختص به گردشگری منطقه تدوین کنند.
اقامتگاه‌های گردشگری می‌توانند نمایی از فرهنگ و هویت بومی و محلی یک منطقه به جامعه مهمان و مسافر ارائه دهند.
اما ایفای این نقش در صورتی امکان‌پذیر است که این زیرساخت‌های اقامتی به ویژه در بافت‌های روستایی شرایط متفاوتی را نسبت به دیگر ساخت و سازهای منطقه داشته باشند.
آنچه که ساختِ اقامتگاه‌های گردشگری در روستاها و شهرهای مازندران را متمایز می‌کند تجربه زیستِ بومی و محلی است؛ تجربه، نما و منظری که این روزها با رشدِ قارچ‌گونه کلبه‌های سوئیسی رو به فراموشی است.
کلبه‌های سوئیسی سازه‌هایی هشتی شکل هستند که از چوب و مصالح بوم‌آورد مناطق کوهستانی سوئیس ساخته می‌شوند، سقف هایی شیب دار و پنجره‌های بزرگ دارند که امکان تماشای منظره‌های اطراف را فراهم می‌کنند. درست است که کلبه‌های سوئیسی با سقف‌های چوبی شیب‌دار و پنجره‌های بزرگ نمایی زیبا و چشم‌نواز دارند اما نفوذِ بی حد و حصرشان در مازندران رفته رفته به یک تهدید تبدیل می‌شود، سازه‌هایی که هرچقدر هم زیبا باشند با بافت این منطقه غریبه‌اند.
کلبه‌های سوئیسی فاتحه‌ای برای فرهنگ بومی
خانه های کاهگلی، بام هایی که از چهار طرف شیب دارند تا در برابر باد و برف و بوران مقاوم باشند، پنجره هایی کوچک که اغلب با پشت پنجره ای‌های چوبی و آفتاب سوخته تمام زمستان در برابر باد و باران ایستادگی کنند، همنشینی کاه و گل و سنگ و معماری هایی که پشت پیاده سازی تمام اجزای آن فکری بوده تا در این اقلیم سرد در تماشایی ترین شکل ممکن سال ها پابرجا باشند، هنوز هم در کنار هر ویلای مدرن و یا سوئیسی بزک شده‌ای، حس و حال متفاوتی را برمی‌انگیزند.
اما اینکه چرا با وصف تمام این زیبایی ها و درایت در معماری کهن، طی سال های گذشته کمتر اثری از این تلاش حرفه ای معماری برای حفظ اصالت و هویت بومی در این مناطق به چشم می خورد و از بدِ ماجرا ساخت و سازهای گردشگری که میبایست نماینده تام و تمام هویت منطقه باشد در این کج‌سلیقگی گرفتار شده جای بحث دارد.
در همین پیوند، یک کارشناس معماری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: هزینه تمام شده پایین، سهولت در ساخت و صرفه‌جویی در زمانِ ساخت عامل پررنگ رواج چنین سازه‌هایی هستند.
خشایار معتمدی گفت: ساختِ کلبه‌های سوئیسی فارغ از اینکه تا چه اندازه بوم‌آورد و مطابق معیارهای فنی ساخته می‌شوند، به دلیل مزیت‌های گفته شده به شکل قارچ‌گونه‌ای در حال افزایش هستند. چراکه ساخت و سازها در مازندران و گیلان نیاز به عایق‌کاری و دیوارچینی دارند، این درحالی است که این مساله با سقف‌های شیب دارِ این ویلاها به طور کامل حذف می‌شود و می‌توان گفت در بدبینانه‌ترین حالت ممکن در مدت زمان دو تا سه ماه با سطح اشغال کم در هر فضایی ساخته شوند.
ضعف از متولیان است/ لزوم تهیه نقشه راه
معتمدی در ادامه خاطرنشان کرد: اگرچه ساخت این کلبه‌ها برای پارک‌های جنگلی که می باید فضای کمی اشغال کنند پیشنهاد می‌شود، اما متقاضی ساخت یک واحد اقامتی گردشگری در روستا و شهر به بودجه محدود به دنبال درآمدزایی اقتصادی است، بنابراین هرگز مانند یک کافرما به دنبال استخدام یک معمار کاربلد نمی‌رود، آشنایی هم با سبک معماری و مزایا و معایب آن ندارد. بنابراین کوتاه‌ترین راه را برای رسیدن به سودآوری اقتصادی انتخاب می‌کند. درست در همین نقطه است که متولیان بخش مسکن و گردشگری باید وارد عمل شوند و نقشه راه را تعیین کنند.
این دانش‌آموخته معماری با اشاره به نمونه موفق اجرای واحدهای بوم‌گردی در گیلان تصریح کرد: این استان با هماهنگی نظام مهندسی و بنیاد مسکن و نظر به تجربه موفق ماسوله، الگوهای معماری مناسبی را برای اقامتگاه‌های بوم‌گردی این استان طراحی کردند. زمانیکه که متقاضی اقامتگاه‌های بوم‌گردی برای دریافت مجوز به این نهادها مراجعه می‌کند، به متقاضی اعلام می کنند، مشروط به اینکه مطابق الگوی پیشنهادی آنها ساخت و ساز انجام دهند، تسهیلات یا زمین های با کاربری گردشگری در اختیارشان قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: متقاضی در چنین شرایطی وسوسه می‌شود و برای بهره‌مندی از مزایای گفته شده به چنین ساخت و سازی روی می‌آورد. اقدامی که سبب شده تعداد واحدهای اقامتی بوم‌گردی با معماری فاخر این منطقه نسبت به مازندران رشد چشمگیری داشته باشد.
به گفته معتمدی هماهنگی نهادهای متولی، ارایه مشوق‌های مالی در کنار ارایه الگوی مناسب معماری همچنین جریمه افرادی که سازه‌های گردشگری مغایر با معماری بومی منطقه می‌سازند راهکاری مناسبی برای جلولیگری از چنین بدعت‌هایی محسوب می‌شود.
راهِ ساختن بناهای کهن را ساده کنیم
این دانش‌آموخته مدیریت پروژه و ساخت اضافه کرد : ساختمان‌های بنّایی به دلیل هزینه بالا قدرت رقابت با ویلاهای سوئیسی را ندارند، بنابراین ابتدا باید روش ساخت معماری بومی را ساده‌سازی کنیم تا هزینه‌های اقتصادی ساخت آن را کاهش کنیم. از طرف دیگر در منطقه غرب مازندران نظیر تنکابن و رامسر سازه‌هایی به نام کندوج قرار دارد که با ساده‌سازی روش ساخت آنها می‌توان روح تازه‌ای به هویت منطقه بخشید.
معتمدی بیان کرد: از سوی دیگر نیاز است برای متقاضی ساخت فضاهای اقامتی مشوق‌های مالی ارایه کنیم تا به سمت ساختِ چنین بناهایی تشویق شود، اگر ۲۰۰ متر زمین مسکونی دارد با تغییر کاربری زمین به گردشگری فضای ساخت بیشتری در اختیارش قرار دهیم.
به روزهای دلزدگی از سوئیسی‌ها هم فکر کنیم
شاید ۲ روز اقامت در کلبه‌های سوییسی حال و هوایی زیست در فضایی که همیشه در کارتن‌ها و فیلم‌های خارجی دیده‌ایم را برایمان زنده کند، اما به زعم کارشناسان این سبک معماری به ویژه آنکه به شدت در حال فراگیر شدن است، آرام آرام به روزهای دلزدگی هم نزدیک می‌شود. برای مخاطب تجربه‌گرای امروز که به دنبال کنجاوی در گذشته و آداب و رسوم خاص یک منطق است هیچ‌گاه فضای پویا و زیست بومی مردمان یک منطقه تکراری نمی‌شود. به همین دلیل بازگشت به معماری بومی، ساده‌سازی شیوه ساخت آن کمک می‌کند اقامتگاه‌های گردشگری که نماینده فرهنگ و هویت منطقه هستند، حفظ شود و در خدمت اقتصاد گردشگری پایدار قرار گیرد.
نکته مهم این که به اعتقاد کارشناسان امر، معماری نیز روی فرهنگ تاثیر می گذارد؛ یعنی معماری ابتدا از اقلیم تاثیر می پذیرد و بعد روی فرهنگ تأثیر می گذارد. در طول بیش از ۶ هزار سال تاریخ معماری ایران این فرآیند مشاهده می شود. در مازندران هم وضعیت به همین شکل است. یعنی کلیتی از معماری متشکل از خرده اقلیم های متفاوت در استان مازندران داریم که از دشت تا کوهستان باعث شده اشکال متنوعی از معماری را در این استان داشته باشیم.
مهم ترین ویژگی معماری ایرانی بوم آورد بودن آن است، بوم آورد بودن یعنی در هر منطقه از مصالح موجود و در دسترس برای ساخت بنا استفاده می شد. در مازندران چوب عنصر اصلی معماری بومی بود و به خاطر همین معماری چوبی ما نسبت به تمام نقاط ایران کمی متفاوت تر است.
کارشناسان امر معتقدند با هماهنگی نهادهای متولی، ارایه مشوق‌های مالی در کنار ارایه الگوی مناسب معماری همچنین جریمه افرادی که سازه‌های گردشگری مغایر با معماری بومی منطقه می‌سازند راهکاری مناسبی برای جلولیگری از چنین بدعت‌هایی محسوب می‌شود.