نقدی بر نامگذاری یک هفته در تقویم/ نصری اشرفی

در گفت‌وگوی پیش رو، «جهانگیر نصری اشرفی»، پژوهشگر فرهنگ و سنن شفاهی و نویسنده نامی ایران و مازندران به چرایی نام‌گذاری این روز، ضرورت حفظ و احیاء خط و زبان تبری و اهمیت آموزش و انتقال آن به نسل آینده می‌پردازد.

نصری اشرفی متولد اسفند ۱۳۳۶ در شهرستان بهشهر است، او از سال ۶۳ فعالیت خود را با گردآوری و ثبت و ضبط سنن و فرهنگ‌های شفاهی به‌ویژه در مناطق قومی و عشایری آغاز کرد. حاصل چهار دهه پژوهش میدانی مستمر او در حوزه‌های نمایش، موسیقی، تاریخ هنر، هنرگران نوروزی و خنیاگران نوروزی، فرهنگ واژگان تبری و مانند آن مجموعه آثاری است که امروز به عنوان مراجع مهم پژوهشی مورداستفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین اثر این قوم‌موسیقی‌شناس «دانشنامه تبرستان و مازندران» در پنج مجلد است که پس از بیش از یک دهه فعالیت میدانی، پژوهش و نگارش با حضور بیش از هزار نویسنده ایرانی و خارجی منتشر شد.

نامگذاری این هفته براساس تاریخ به قدرت رسیدن حکومت علویان در مازندران انجام شده‌است، نصری اشرفی این انتخاب را نادیده گرفتن تاریخ یک منطقه دانسته و می‌گوید: با این معیار دست‌کم در تاریخ‌گذاری منطقه اجحاف کرده‌ایم، چراکه پیش از به حکومت رسیدن علویان رخدادهای بسیار مهم‌تری داشتیم و فکر می‌کنم باید تعمق بیشتری انجام می‌شد، این نامگذاری بیشتر سیاسی بوده و اگر هدف شناسایی یک حوزه جغرافیایی و زادبوم مازندران است، بهتر آن بود که مطابق با اهداف سیاسی نباشد.

او اعتقاد دارد نام‌گذاری سیاسی در گذر زمان قابلیت تغییر دارد: به گمان من استقلال این حوزه جغرافیایی از حکومت‌های مرکزی اعم از خلفا و سازوکارهای حکومتی مناطق مرکزی فلات ایران، پس از سقوط ساسانیان و در ادامه شکل‌گیری دین اسلام در حوزه فلات ایران (اگرچه ما خارج از فلات ایران هستیم) اتفاقی مهم بود، این رویداد از آن جهت مهم بود که تا چندین سده بسیاری از سازوکارهای منطقه براساس تعاملات و روندهای گذشته به پیش رفت و توانست در شیوه زندگی، سیاست‌گذاری، اقتصاد و همه‌ی آنچه که به دوران باستان و تاریخی ایران تعلق دارد؛ به‌ویژه مسائل مربوط به میراث معنوی و فرهنگی سندیت و هویت یابد.

نویسنده نامی مازندران ادامه می‌دهد: شاید تبرستان از سیحون و جیحون تا ماورا النهر در عراق فعلی یک استثناء بود که باوجود کمبود منابع مکتوب، توانست بستری در خود برای پژوهش به‌ویژه مستندسازی گذشته ایران فراهم کند.

به گفته وی در دوران معاصر از ظرفیت‌های مازندران در جهت پژوهش، مستندنگاری و ثبت‌وضبط فرهنگ، تاریخ و سنن آن چنان که باید استفاده نشده، نصری اشرفی در این‌باره می‌گوید: در حوزه زبان، باستان‌شناسی، آیین‌ها،عقاید، نحله‌ها، اساطیر و دیگر شاخه‌های میراث معنوی و مادی پژوهش‌های بسیاری انجام شد که برخی از آنها جنبه علمی و تخصصی دارند، اما باید بدانیم که پس از سقوط ساسانیان زادبومی بنیان نهاده شد که ما می‌توانیم با تکیه بر آن تعاملات گذشته ایران را بررسی و مستند کنیم.

سرپرست دانشنامه تبرستان و مازندران نامگذاری هفته مازندران را شتابزده می‌داند: نمی‌دانیم چه کسی یا کسانی با چه معیاری این نامگذاری را انجام دادند اما از نظر ما، هر روز، روز مازندران است، گرچه درست‌تر آن بود که با مطالعه‌ی گاهشمار رایج تبری، برای گزینش چنین روزی استفاده می‌شد.

نصری اشرافی به گاهشمار مازندرانی در فرهنگ عامه مازندران اشاره می‌کند و می‌افزاید: این روز تا ۴۰ یا ۵۰ سال گذشته توسط مردم محلی مورد استفاده بود، کما این‌که ما از روزها و ماه‌های تبری با نام‌های ویژه استفاده می‌کردیم که نشان می‌دهد ما در تبرستان از سازوکارهای نجومی کهن بهره‌مند بودیم. بنابراین مهم است که بدانیم حوادث و رویدادهای مهم‌تری برای این نامگذاری وجود داشت.

پژوهشگر مازندرانی درباره علویان اظهار می‌کند: علویان در تمام منابع مهم، به‌ویژه از سوی مورخان داخلی و خارجی و نیز پژوهشگران حوزه‌ی مذاهب به عنوان زیدیان تبرستان شناخته می‌شدند. علویان به‌طور عام، به تمام دوستداران و طرفداران امام علی (ع) از هر کیش و آیینی اعم از اسماعیلیان، زیدی ون، شیعیان دوازده امامی و مانند آنها اطلاق می‌شود.

نصری اشرفی تاکید می‌کند: باتوجه به اهمیت نقش مذهب در این نامگذاری، فکر می‌کنم حتی اگر مبنا بر این اصل قرار داشت، بهتر آن بود که حکومت یافتن مرعشیان؛ و نه علویان معیار نامگذاری قرار می‌گرفت.

ادامه این گفت‌وگو در روزهای آینده منتشر می‌شود.

منبع: ایسنا