سرایتِ دردِ باغ ۳۳ هکتاری رامسر به باغِ هشت هکتاری
سندِ بخشی از باغِ تاریخی ۸ هکتاری رامسر با هدفِ تسهیل در اجرای طرح اقدام ملی مسکن، به اداره مسکن و شهرسازی واگذار شده است. نقل و انتقالی که کارشناسان میراث فرهنگی و منابع طبیعی آن را سرآغاز مرگ تدریجی منظر طبیعی- تاریخی رامسر که مجموعه‌ای یکپارچه‌ست و در فهرست موقت ثبتِ‌جهانی قرار دارد، عنوان می‌کنند و خواستار توقف دست‌اندازی و ثبت ملی آن هستند.
زمین در مازندران به ویژه در شهرِ گردشگرپذیری مثل رامسر کیمیاست و به اصطلاح قیمت هر سانت از آن با طلا برابری می‌کند. درواقع ویژگی‌های جغرافیایی و طبیعی، همچنین فعالیت‌های کشاورزی که از گذشته محورِ توسعه این منطقه بوده باعث شده که تهیه زمین با کاربری غیر باغی در این مناطق به چالشی جدی تبدیل شود. حالا اگر به این فهرست بافت‌های تاریخی و ضوابط عرصه و حریم و منابع طبیعی را اضافه کنید می‌بینیم چالشِ تهیه زمین با کاربری مسکونی برای عملیاتی کردن طرحی مثلِ اقدام ملی مسکن تا چه اندازه خودنمایی می‌کند.
همین مسأله باعث شده مسئولان دست به دامن دستگاه‌های دولتی شوند تا آنها با در اختیار قرار دادن اراضی مازادشان روندِ اجرای این طرح را تسهیل و به هر قیمتی کلنگ عملیاتی کردن آن را به زمین بزنند و از این تنگنا خارج شوند.
رویکردی که باعث شد متولیان امر در رامسر باغ ۸ هکتاری کشاورزی را فرصتی مناسب برای عملیاتی کردن این طرح ببینند و بخشی از این زمین را به مسکن و شهرسازی واگذار کنند.
اقدامی که اگرچه از سوی متولیان ساختِ مسکن ملی فرصت محسوب می‌شود به زعم کارشناسان میراث فرهنگی و منابع طبیعی یک تهدید است، چراکه به زعمِ آنها چنین اقدامی تهدیدی تمام عیارِ علیه هویت و کاربری این عرصه تاریخی و نابودی منظر طبیعی و تاریخی رامسر است که هم‌اکنون در فهرستِ موقتِ ثبتِ جهانی قرار دارد، بعلاوه اینکه دست‌اندازی به این باغ موجب از بین رفتنِ آخرین بازمانده‌ها و گونه‌های نادرِ جنگل‌های هیرکانی در جلگه نیز محسوب می‌شود.
موقعیت مکانی هشت هکتاری
هشت هکتاری رامسر از شمال به خیابان فاز ۲ کمربندی، از شرق وجنوب به باغ پژوهشی پژوهشکده مرکبات ومیوه های نیمه گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی و از غرب به خیابان نوربخش منتهی می‌شود. بنابر آنچه که کارشناسان میراث فرهنگی می‌گویند؛ طبق مطالعات باستان‌شناسی و بقایایی که از این محوطه کشف شده دست‌کم به قرن پنجم هجری بازمی‌گردد. بعد از آن در سال ۱۳۱۰ خورشیدی، درست در زمان پهلوی اول این محوطه به عنوان باغ پژوهشی وزارت کشاورزی طراحی و مطالعات پایه‌ای علوم کشاورزی ومنابع طبیعی(اعم از دامی ، باغی وزراعی) در آن انجام شد. محوطه‌ای با کاربری کشاورزی_اداری(موسسه تحقیقات کشاورزی) با نظام کرتی وآمایش شده، که جانمایی چند بنا در آن نشان می‌دهد فعالیت‌هایی شامل اصلاح و تلقیح دام در آنجا انجام می‌شد.
کارشناسان منابع طبیعی می‌گویند؛ کاشت درختان در این باغ به صورت ردیفی و منظم در دو دالان (کریدور) عمود برهم در طول و عرض باغ طراحی و اجرا شده است. قطر برخی درخت‌های چنار بین ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر و ارتفاع آنها بین ۲۰ تا ۳۵ متر می‌رسد.
در بخش مرکزی و عرض باغ نیز به طول ۲۰۰ متر و عرض ۵ متر درختان اوکالیپتوس با عمر ۸۰ سال و با قطرهایی بین ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر و ارتفاع ۲۵ متر وجود دارد، همچنین گونه‌های آندمیک، بومی و باارزش جنگل‌های هیرکانی با تجدید حیات طبیعی و تنوع زیستی بالا نیز در این باغ روییده است.
هشت‌هکتاری و دالان طبیعت و تاریخ
مجموعه این ویژگی‌های متمایز باعث شده که کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی و منابع طبیعی نسبت به پیامدهای این جداسازی با هدف اجرایی شدن طرح اقدام ملی مسکن و چگونگی انجام آن ابراز نگرانی کنند. آنان مدعی شدند که این جداسازی سرآغاز نابودی یکپارچگی منظر طبیعی_تاریخی رامسر و مرگِ آخرین بازمانده‌های هیرکانی در جلگه کاسپین محسوب می‌شود و خواستار آن هستند که وزارت میراث فرهنگی هرچه سریع‌تر نسبت به ثبت ملی و حفاظت از این محوطه تاریخی و طبیعی اقدام کند.
البته شاید بتوان گفت که این نگرانی ریشه تاریخی هم دارد. چراکه باغ ۳۳ هکتاری رامسر که عنصر کلیدی پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی به شمار می‌رود سالیان است که در بن‌بست سازه مجتمع فرهنگی قرار دارد که دو دهه پیش در جریان فشارهای خارج از بدنه کارشناسی در عرصه این باغ ساخته شد و همچنان در بن‌بست است. البته این نگرانی‌ها به فضای عمومی نیز راه پیدا کرده و واکنش برانگیز شده است. بطوریکه هر خبری از پیرامون طرحِ اقدام ملی مسکن در رامسر با واکنش منفی و ابراز نگرانی در فضای مجازی همراه می‌شود و کاربران چنین اقدامی را به ناقوس مرگِ باغ شهر رامسر تعبیر می‌کنند.
هشت هکتاری واجد شرایط ثبت ملی است
یک کارشناس میراث فرهنگی در تشریح قدمت تاریخی باغ ۸ هکتاری و اهمیت ثبت ملی آن می‌گوید: این عرصه جزیی از باغ پروهشی طراحی شده‌ای است که سال ۱۳۱۰ خورشیدی در زمان پهلوی اول اجرایی شد. از طرف دیگر در سال‌های ۱۳۱۰ و ۱۳۱۱ که مراحل اولیه طراحی باغ فلاحت سابق در حال انجام بود، بقایا و اشیا تاریخی و فرهنگی در این عرصه کشف و به تهران منتقل می‌شود، که هم‌اکنون این آثار در موزه جواهرات بانک مرکزی به اسم غرفه سخت سر به نمایش گذاشته شده است.
محمدقاسم کفاشی می‌افزاید: بر اساس متون تاریخی این محدوده در فاصله بین سال‌های ۷۵۰ تا ۷۶۹ هجری قمری محل حکم‌فرمایی حاکم منطقه محال ثلاث تنکابن بوده است. منطقه‌ای که از نمک‌آبرود آغاز و به رودسر ختم می‌شد. درواقع بر اساس آنچه که در کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان سید ظهیرالدین مرعشی آمده این منطقه در مقطعی محل حکم‌فرمایی حاکم سلسله آل کیا بوده است. بنابراین متون تاریخی و اشیایی که در موزه جواهرات بانک مرکزی اثبات می‌کند که این منطقه همان گرمه‌رود مربوط به قرن هفتم و هشتم هجری است.
به گفته کفاشی؛ هشت هکتاری نظام کرتی بسیار زیبایی دارد و جزو معدود نقاط با گونه‌های جنگل‌های هیرکانی در جلگه محسوب می‌شود.
در این محوطه هنوز تعدادی بنا شامل یک اصطبل که بخشی از آن تخریب شده و در آن زمان اولین مطالعات ژنتیکی دامی در آن انجام می‌شد به همراه ۶ بنای دیگر که مربوط به دوره پهلوی اول هستند، باقی مانده است. بنابراین با توجه به این پیشینه تاریخی و فرهنگی، بر اساس ضوابط میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باغ هشت هکتاری واجد شرایط ثبت در فهرست آثار ملی است. ضمن اینکه بخشی از مجموعه تاریخی و فرهنگی شهر رامسر محسوب می‌شود که در ۱۳۷۹ ضوابط عرصه و حریم آن به تصویب رسید و در سال ۱۳۸۶ در فهرست موقت میراث جهانی قرار گرفت.
این کارشناس میراث فرهنگی با ابراز نگرانی نسبت به پیامدهای اجرای چنین طرحی و ابهام پیرامون آن می‌گوید: فارغ از بحث تاریخی هرگونه تغییر و تحول خارج از کاربری فعلی، مرگ تدریجی این بستر پویا را به دنبال دارد و به تدریج بقیه بخش‌ها را نابود می‌کند. هشت هکتاری علاوه بر قدمت، سیمای بصری و منظری این شهر را در خود جای داده است که با یک اقدام نا به جا برای همیشه بخشی از پیشینه فرهنگی، تاریخی و طبیعی این منطقه از بین می‌رود.
کفاشی با توضیح اینکه در ضوابط طرح تفصیلی شهر رامسر زمین‌هایی با کاربری‌های انبوه‌سازی در نظر گرفته شده است افزود: کسی مخالف اجرای طرح اقدام ملی مسکن نیست، اما این طرح باید در زمین‌هایی که قابلیت اجرایی بهتری دارد و به اصطلاح زون اپارتمانی هستند و زیرساخت‌های لازم را دارد اجرایی شود. کمااینکه در گذشته بدون هیچگونه مخالفتی در بهشت زینبیه ساخته شد. بنابراین نباید برای رهایی از تنگنای تامین زمین کوتاهترین راه را انتخاب کنیم. چراکه این مجموعه ظرفیت تبدیل شدن به یک چهارباغ ایرانی را دارد.
رامسر؛ شهری که می‌تواند باغ شهر ایران باشد
رامسر جزو معدود شهرهای کشور است که پهنه سرسبزِ قابل توجهی را در قلب خود جای داده است. باغ ۳۳ هکتاری از یک سو، باغ مرکبات پژوهشکده و باغ هشت هکتاری از سوی دیگر، مجموعه‌ای با پوشش گیاهی و طراحی باغی منحصربفرد که قابلیت آن را دارد که به یک باغ شهر تبدیل شود.
درواقع بر اساس آنچه در سوابق خبری خبرگزاری ایسنا آمده در گذشته طرح جامعی با عنوان باغ شهر رامسر در کارگروهی تخصصی تایید و تصویب شد. این طرح در شورای عالی معماری کشور نیز مطرح می‌شود تا پس از تصویب، عملیات اجرایی آن آغاز شود، اما پس از مدتی با تغییر مدیریت به دستِ فراموشی سپرده می‌شود.
باغ هشت‌هکتاری علاوه بر قدمت تاریخی نمونه‌ای شگفت‌انگیز از رویش گونه‌های جنگل‌های هیرکانی در جلگه محسوب می‌شود که در قلب شهر واقع شده است.
یک کارشناس منابع طبیعی و جنگل‌داری در تشریح گونه‌های موجود در این باغ می‌گوید: هشت هکتاری مملو از گونه‌های آندمیک، بومی و با ارزش جنگل‌های هیرکانی با تجدیدحیات طبیعی و تنوع زیستی بالا است. گونه‌هایی شامل اوجا، توسکاقشلاقی، لرگ، داغداغان، افرا(پلت)، (کرات)، خرمندی، گردو، آلوچه جنگلی، انجیر، توت سفید و غیره که قطر این درختان بین۵۰ تا ۶۰ سانتی متر و ارتفاع آنها به ۲۵ متر می‌رسد. درختانی که تجدید حیات طبیعی خوبی دارند در مرحله رشد مناسبی به سر می‌برند.
سید علیرضا یوسف سجادی با توضیح اینکه خدشه در کرت‌بندی، دست‌اندازی به پوشش گیاهی ارزشمند و کهن این باغ با هدف اجرای طرح مسکن ملی نابودی آخرین بازمانده‌های گونه‌های هیرکانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی را در پی دارد می‌افزاید: درختان جنگلی این مجموعه علاوه بر زادآوری گونه‌های غالب، وجود درختچه‌های زیاد از جمله انار، ازگیل، ولیک، آلوچه سیاه، ازملک، تمشک، آقطی، جگن، یارالماسی( سیب زمینی ترشی)و سایرگونه‌های علفی بومی باانبوهی و تراکم و تنوع زیستی بالا است به همین دلیل دست‌اندازی به آن بقای این اکوسیستم سلامت و با رشدِ طبیعی را مختل می‌کند.
به گفته او ویژگی منحصر بفرد هشت‌هکتاری زادآوری و خودزایشی درختان هیرکانی است، به این معنی که این منطقه بقایای یک جنگل هیرکانی را در قلب شهر شکل داده است.
بر اساس شنیده‌ها زمزمه ساخت مسکن ملی در عرصه باغ هشت هکتاری و طراحی نقشه برای خانه‌هایی دو طبقه ابتدا از سوی اداره مسکن و شهرسازی مطرح شد و کارشناسان نسبت به پیامدهای اجرای چنین طرحی هشدار دادند.
فرماندار شهرستان رامسر در تشریح چگونگی استفاده از باغ ۸ هکتاری برای طرح اقدام ملی مسکن با تشریح اهمیت و اولویت عملیاتی شدن این طرح می‌گوید: برای اجرای این طرح سندِ ۵.۴ دهم هکتار از زمین ۸ هکتاری واقع در کوچه کشاورزی به اداره مسکن و شهرسازی منتقل شده است.
وی با توضیح اینکه در محوطه باغ هشت هکتاری مسکن ملی ساخته نخواهد شد می‌افزاید: بر اساس این نقل و انتقال ۲.۴ دهم هکتار از این زمین به عنوان سایت اداری باقی و ۳ هکتار باقی مانده به صورت تهاتر در اختیار سرمایه‌گذاری که در این منطقه سرمایه گذاری گردشگری- تجاری انجام دهد، قرار می‌گیرد که در ازای این ۳ هکتار که به قیمت روز محاسبه می‌شود، چندین هکتار زمین در حاشیه شهر به قیمت کارشناسی روز برای اقدام ملی مسکن خریداری می‌کنیم.
او می‌گوید: حدود ۳ هزار و ۵۰۰ نفر در این طرح ثبت‌نام کردند که از این تعداد ۸۰۰ نفر تایید نهایی شدند که ملزم هستیم که برای این تعداد ثبت‌نام شده زمینی را محیا کنیم.
وی تامین مسکن را از اولویت‌های رامسر به عنوان یکی از عوامل بروز آسیب‌های اجتماعی توصیف می‌کند، می‌گوید: رامسر به اندازه کافی آثار ثبت ملی دارد. احیای باغ ۳۳ هکتاری و بلوار معلم از آثار ثبت ملی هستند که همین موارد را احیا کنیم برای آیندگان کافیست.