تهدید جدی بنادر مازندران با کاهش تراز آب دریای خزر

این روزها کاهش سطح تراز آب دریای خزر و در نتیجه کاهش عمق آب ( آبخور) بنادر حوزه این دریا به خصوص بندر نوشهر و کاهش عمق کانال آن یکی از موضوعات نگران کننده و دغدغه های اصلی مسئولان اداره کل بنادر و دریانوردی استان مازندران است.

کارشناس دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران در این باره در گفت‌وگو با ایسنا، به فرایند و علل اصلی کاهش سطح آب دریای خزر در طی دهه های اخیر پرداخت و گفت: نوسانات شدید دریای مازندران از سال ۱۹۳۰ میلادی برابر با ۱۳۱۰ خورشیدی آغاز شده است والبته قبل از آن زمان و در این دوره نیز شاهد نوسانات فصلی بوده و هستیم که به دلیل یخ زدگی آب رود ولگا در مناطق شمالی دریای مازندران ورودی این دریا کم می شد اما در فصل گرما با اب شدن یخ‌ها، آب بیشتری وارد دریا می شد؛ در نتیجه سطح تراز آب بالا می آید، ناگفته نماند سطح نوسانات فصلی بین ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر است.

عامل اصلی کاهش تراز آب دریای خزر، تغییرات اقلیمی و عوامل انسانی

"نوروز بهاء" با بیان اینکه تا آن زمان و تا دهه ۳۰ میلادی دبی ورودی از رود ولگا به دریای مازندران نزدیک به  ۳۰۰ کیلومتر مکعب در سال بود، افزود: اما بعد از آن اتفاقاتی افتاد که باعث کاهش دبی رود ولگا به آب دریا شد که یکی از دلایل آن تغییرات اقلیمی در دهه های اخیر است. البته چندان تاثیر گذار نبوده؛ دخالت های انسانی از دیگر عوامل است که تاثیر زیادی در زمینه کاهش سطح دریای مازندران دارد.

وی با بیان اینکه افزایش جمعیت و توسعه صنعتی در کشورهای ساحلی این دریا منجر به زیرکشت بردن اراضی بسیار زیادی در حوزه آبریز رودهای اصلی دریای مازندران شد، تصریح کرد: اراضی کشاورزی  "رود کورا" در بین سال های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ در حدود ۷۰۰هزار هکتار بود که در پایان سال ۱۹۷۵ به بیش از یک میلیون و ۷۰۰هزار هکتار افزایش یافت و اراضی کشاورزی "رود اترک"  بین سال های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ در حدود ۶۵۰ هزار هکتار بود که در پایان سال ۱۹۷۵ به بیش از ۶۰۰ هزار هکتار افزایش یافت .

ساخت سدهای بزرگ در شمال دریا و تاثیر آن در کاهش سطح تراز آب

وی آغاز ساخت سدهای بزرگ در روسیه از سال ۱۹۵۷ را یکی دیگر از دلایل اصلی کاهش تراز آب دریا برشمرد و گفت: تا پیش از سال ۱۹۴۰ تنها یک سد در منطقه روسیه بود اما از سال ۱۹۴۰ میلادی به بعد تعداد این سدها که بسیار بزرگ هستند افزایش یافت و یکی از کارکردهای این سدها این است که به عنوان منبع ذخیره برای کشاورزی  محسوب شده و کارکرد دیگر آن تولید برق است.

این کارشناس ارشد امور دریایی ادامه داد: از سال ۱۹۵۷ تا سال ۱۹۷۵ یکی از دلایلی که سطح آب دریای مازندران یک باره ۱.۸۰ تا ۲ متر کاهش پیدا کرد این بود که در این زمان شروع به آبگیری سدها می کنند.

 

بهاء افزود: روسیه (شوروی سابق) در دهه هشتاد مقابل خلیج قره بغاز که در حال حاضر در منطقه ترکمنستان و در شرق دریای مازندران قرار دارد و سطح آن از سطح دریا پایین تر است یک دروازه ساخت تا آب دریا داخل قره بغاز نرود و سطح آب کاهش بیشتری پیدا نکند اما تاثیر چندانی نداشت؛ در سال ۱۹۹۲ بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ترکمستان که کشور مستقلی می شود این دایک یا همان دروازه را می شکافد و قره بغاز مجددا آبگیری و احیاء می شود.

تامین ۸۰ درصد آب دریای مازندران از ولگا

وی با اظهار اینکه اغلب کشورهای حاشیه دریای مازندران همانند روسیه و قزاقستان اقدام به سد سازی بر روی رودخانه های ورودی به این دریا کردند که در این میان سهم روسیه از همه بیشتر است، تاکید کرد: حدود ۸۰ درصد ورودی دریای مازندران از رود ولگا است یعنی در حال حاضر سالانه حدود ۲۵۰ کیلومتر مکعب آب از طریق ولگا وارد دریا می شود در حالیکه کل رودهای ما در حاشیه جنوبی دریا، تنها ۵ درصد را تامین می کنند که بسیار ناچیز است .

کاهش تراز آب و ارتباط آن با ظرفیت بارگیری کشتی ها

بهاء با ابراز نگرانی از اینکه کاهش سطح تراز آب تاثیر مستقیم بر روی بارگیری و فعالیت تجاری کشتی ها گذاشته است، یادآور شد: متاسفانه یکی از آثار اولیه و بسیار منفی کاهش تراز سطح آب دریای مازندران کاهش عمق کانال دسترسی و همچنین حوضچه بنادر شمالی است.

وی با بیان اینکه بنادر برای دست یابی به عمق مناسب جهت پذیرش کشتی با آبخور بیشتر مجبور به افزایش عملیات لایروبی هستند، افزود: امروزه که سطح تراز به منفی ۲۸ متر رسیده است بسیاری از کشتی های بزرگ بخشی از ظرفیت بارگیری خود را از دست دادند و در صورت تداوم کاهش سطح تراز قادر به ادامه فعالیت نخواهند بود هرچه عمق آب بیشتر باشد کشتی ها قدرت بارگیری بیشتری دارند و هر چقدر آبخور کشتی ها کم می شود قدرت بارگیری آنها نیز کاهش می یابد.

این کارشناس امور دریایی خاطرنشان کرد: دریک زمانی بندر نوشهر بیشترین آبخور و عمق را بین بنادرتجاری کل دریای مازندران داشت و در دهه ۸۰ خورشیدی کشتی ها با آبخور ۵.۵ متر را می پذیرفتند و غیر از بندر آکتائو بهترین آبخوردر بنادرحاشیه دریای مازندران متعلق به بندر نوشهر بود.

وی با بیان اینکه سالانه صنایع کشتیرانی در دریای مازندران به علت بارگیری کمتر نزدیک ۲۰ میلیون دلار در حال ضرر کردن است، اظهار کرد: بیش از ۷۵درصد از کشتی های ورودی به بنادر شمالی ایران (بنادر انزلی، نوشهر و امیرآباد) از مقصد روسیه و مجموعه بنادر آستراخان هستند. در حال حاضر با توجه به کم عمق بودن منطقه شمالی دریای مازندران کشتی ها با آبخور کمتر از ۴ متر ( ۳.۷) قادر به عبور از کانال ولگا -کسپی( Volga-Caspian canal ) هستند و بسیاری از کشتی های ایرانی و روسی تنها توان بارگیری ۷۰درصد از ظرفیت خود را دارند در نتیجه کشتی های بیشتری برای حمل همان میزان کالا مورد نیاز است که منجر به تردد بیشتر کشتی ها خواهد شد که با افزایش ریسک ایمنی دریانوردی و مخاطرات زیست محیطی برابر است.

تهدید جدی بندر نوشهر به واسطه کاهش تراز آب

کارشناس امور دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی مازندران در خصوص وضعیت بندر نوشهر گفت: این بندر همانند دیگر بنادر شمالی به واسطه کاهش سطح تراز آب دریا و همچنین تغییرات هیدرودینامیکی که در حوزه آبی بندر به ویژه کانال دسترسی آن ایجاد شده است روند رسوب گذاری آن به صورت تصاعدی افزایش یافته است به گونه ای که بندری که یک زمان بیشترین آبخور و عمق را در بین بنادر شمالی کشور داشت با وضعیت تهدید مواجه شود.

بهاء اظهار کرد: با توجه به بررسی ها و پیش بینی‌های انجام شده همچنان شاهد کاهش سطح تراز آب دریای مازندران به دلیل تغییرات جوی، گرمای زمین و دخالت های انسانی خواهیم بود وهرچه هوا گرم تر شود و میزان بارندگی کمتر شود در نتیجه در بالادست برای توسعه کشاورزی به آب بیشتری نیاز خواهند داشت که از رود ولگا می گیرند و از سوی دیگر ورودی آب کم تر و تبخیرآب افزایش می یابد.

این کارشناس ارشد امور دریایی با بیان اینکه همه بنادر دریای مازندران این مشکل را دارند؛ از فعالیت سه لایروب در حوزه بنادر استان های مازندران و گیلان خبر داد و گفت: برای لایروبی سه دستگاه لایروب به نام "هاپر ساکشن" که متعلق به سازمان بنادر است در حوزه کشور ما فعالیت دارند که لایروب ارس متعلق به بندر نوشهر و لایروب خزر متعلق به بندر امیرآباد و یاسین متعلق به بندر انزلی است.

اگر تراز دریا به منفی ۲۹ برسد کشتیرانی با ابر چالش جدی مواجه خواهد شد

بهاء یادآور شد: با توجه به تعداد کم لایروب و کاهش سطح تراز آب، این لایروب ها فقط می توانند عمق بنادر را حفظ کنند و اگر همین فرایند ادامه یابد دیگر قادر به چیره شدن به روند کاهش عمق دریا نیستند و اگر تراز آب به منفی ۲۹ متر برسد کشتیرانی با ابر چالش جدی مواجه خواهد شد و باید به دنبال سایر گزینه های حمل و نقل برویم.

وی در تکمیل سخنان خود گفت: براساس آخرین برآورد کارشناسان دریایی روسیه، در صورت عدم تداوم کاهش سطح تراز آب دریای مازندران برای دستیابی به عمق ۴.۵ در کانال ولگا- کسپی نیاز به حداقل ۱۲ میلیون متر مکعب لایروبی است که در همین راستا در حال حاضر ۱۲ فروند لایروب در حال لایروبی این کانال هستند .

این کارشناس امور دریایی با اشاره به اینکه ۸۰ درصد کشتی ها از بنادر روسیه وارد می شوند و در حال حاضر که سطح تراز دریا منفی ۲۸ هست با مشکل مواجه هستند، اظهار کرد: اگر به منفی ۲۹ برسد این  ۸۰ درصد کشتی را از دست خواهیم داد و تنها۲۰ درصد باقی می ماند که ناچاریم تنها با قزاقستان و آذربایجان مراوده داشته باشیم.

بهاء بیان کرد: با عنایت به این مهم که بیش از ۸۰ درصد از کشتی های ورودی به بنادر ایران از مجموعه بنادر آستراخان از مسیر رود ولگا و کانال ولگا- کاسپی وارد دریای مازندران می شوند، لذا تمامی تصمیمات، برنامه ریزی ها، اقدامات و سناریوها و تعیین استراتژی صنایع دریایی ایران در مواجهه با کاهش سطح تراز آب دریای مازندران منوط به رویکرد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی روسیه در خصوص این مهم است.

 

وی با تاکید بر اینکه کانال دسترسی بنادر مهمترین و استراتژیکی ترین نقطه تمامی بنادر جهان است، افزود: شاهرگ اصلی بندر نوشهر همین کانال دسترسی است که امیدوارم با برنامه های در دست اقدام شاهد تسهیل در ورود و خروج کشتی ها به این بندر باشیم .

بهاء گفت: مدیر عامل سازمان بنادر و دریانوردی در بازدید اخیری که از بندر نوشهر داشت تاکید کردند که در اسرع وقت با یک شرکت معتبر فعال در زمینه لایروبی قرارداد بسته شود و اگر این اتفاق بیفتد وضعیت تا حدی بهبود می یابد.

 

منبع: ایسنا