زهکشی اراضی شالیزاری پیش‌نیاز توسعه کشت زمستانه در مازندران

به گزارش خبرمازندران ،عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری گفت: به دلیل غرقابی بودن، اراضی شالیزاری استان ۷ ماه از سال بلا استفاده رها می شوند حال آنکه با اجرای برنامه زهکشی مناسب می توان کشت زمستانه را مدنظر قرار داد تا علاوه بر ایجاد اشتغال، موجبات افزایش تولید و پایداری درآمد کشاورزان را فراهم آورد، بنابراین اجرای زهکشی اراضی شالیزاری می تواند زیرساخت توسعه کشت زمستانه در مازندران باشد.

اکثر اراضی استان فقط یکبار در سال زیر کشت می روند و در پاییز و زمستان به دلیل بارندگی شدید، دچار آبگرفتگی و شرایط غرقابی می شوند و بدون کشت هستند این روند که در ۷ ماه از سال ادامه دارد سبب پایین آمدن سطح درآمد کشاورزان و سختی امرار معاش آنها شده است، شرایطی که دلسردی کشاورزان و تغییر کاربری اراضی را در پی داشته و دارد.

وی اراضی زراعی استان را به سه محدوده دارای شیب مناسب(اراضی بالادست) اراضی با شیب کم( میان بند)  و اراضی با شیب خیلی کم( اراضی پایین دست) تقسیم بندی کرد که از کوهپایه تا دریا بسط یافته اند و گفت: بیشتر مشکلات ماندابی در دو قسمت اراضی میان بند و پایین دست اتفاق می افتد که می بایست برای آن مناطق راهکار مناسب را توصیه کرد.

شاهنظری افزود: عدم کارایی زهکش های موجود و شرایط اراضی استان در تخلیه زه‌آب ها به دلیل فاصله و طول زیاد کرتها و حرکت کُند و زمانبر آب در لایه های عمیق و سطحی خاک و از طرفی سنگینی بافت خاک، باعث ایجاد حالت غرقابی شدن اراضی شالیزاری می شود؛ روالی که باعث تک کشتی بودن اراضی شالیزاری شمال کشور شده است.

وی در ادامه با تاکید بر لزوم توسعه کشت زمستانه بعد از برداشت برنج عنوان کرد: کشت زمستانه ضمن ایجاد اشتغال، موجب افزایش تولید و پایداری درآمد اراضی شالیزاری می شود، برای این منظور باید در مرحله نخست مشکلات ماندابی بر اثر بارندگی های شدید، با استفاده از زهکشی مناسب برطرف شود و با رفع این مشکل و با تکیه بر نیروی کار فراوان در استانهای شمالی کشور، امکان کشت محصولات فصل مرطوب، خصوصا سبزیجات و دانه های روغنی میسر شود.

استاد تمام گروه مهندسی آب دانشکده مهندسی زراعی دانشگاه ساری با بیان اینکه سیستم زهکشی بر اساس الگوی کشت به طور اختصاصی طراحی و اجرا می شود، گفت: عمق تهویه خاک برای هر نوع گیاه متفاوت است و این تعیین کننده عمق زهکشی است، به عنوان مثال غلات به طور معمول نیاز به تهویه تا عمق ۵۰ سانتیمتری خاک دارند. بنابراین نصب سیستم های زهکشی با توجه به اصول مهندسی باید حداقل ۱۰ سانتیمتر عمیق تر یعنی در عمق بیشتر از ۵۰ سانتیمتری خاک انجام شود.

شاهنظری به فواید تهویه خاک در زمستان اشاره کرد و گفت: با این کار کشت نباتات همچون گندم و جو، شبدر، کلزا، باقلا و سبزیجات می تواند به صورت کشت گسترده مطرح شود.

وی دلایل عدم کارایی زهکشی های سطحی را برشمرد و عنوان کرد: زهکش های سطحی که در حین طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری احداث شده اند کارایی مناسبی در تخلیه آب از کرت های اراضی شالیزاری بخصوص در مناطق کم شیب استان را ندارند و از طرف دیگر، احداث زهکش های سطحی در داخل کرت ها، علاوه بر هدر رفت بخشی از سطح زمین، مشکلاتی مانند عدم کنترل سیستم و افزایش هزینه های جاری را نیز در پی دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری افزود: برای جلوگیری از این مشکلات، باید با استفاده ترکیبی از زهکشی زیرزمینی و سطحی، سطح آب زیرزمینی تا تراز مطلوب پایین برده شود.

این مولف و پژوهشگر حوزه آب اذعان کرد: احداث سیستم های زهکشی زیرزمینی در اراضی شالیزاری جدا از وظایف اصلی خود که همان انتقال آب مازاد و کاهش سطح ایستابی است، هدر رفت این اراضی به دلیل عدم احداث زهکش های مازاد سطحی را کاهش داده و نیز موجب استفاده از مزارع شالیزاری‌مانند برای خشکه‌زاری می شود.

شاهنظری به فاصله و عمق مناسب زهکش ها نیز اشاره کرد و گفت: در مرحله اول باید توجه داشت که اندازه کرت استاندارد یک مزرعه شالیزاری، ۳۰ متر در ۱۰۰ متر است که با اجرای یک خط زهکش صد متری در وسط این کرت ها می توان از شرایط موجود اراضی تجهیز شده بیشترین استفاده را برد هر چند در برخی از اراضی استان به دلیل خرده مالکیتی نیازمند تمهیداتی است.

وی افزود: تعیین فواصل زهکش ها با استفاده از ۲ روش ماندگار و غیرماندگار انجام شده و عمق نصب زهکش ها در قوانین طراحی از مجموع عمق تثبیت سطح ایستابی و نصف خیز سطح ایستابی بدست می آید، که این پارامترها به نوع گیاه و شرایط هیدرولیکی خاک بستگی دارد.

استاد تمام گروه پژوهشی مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی ساری با بیان اینکه لوله های زهکش از جنس پلی‌اتیلن یا پلی‌ونیل‌کلراید ساخته می شوند که نوع پی‌وی‌سی آن بیشتر رایج است و با قطرهای ۸۰، ۱۰۰ و ۱۲۵ در بازار موجود هستند، اظهار کرد: پوشش دور لوله زهکش، با توجه به مصالح موجود در محل، پوشش های معدنی که مخلوطی از شن و ماسه با دانه بندی مشخص هستند و یا پوشش های ژئوتکستایل که از کارخانه به دور لوله تنیده شده است، انتخاب می شوند و استفاده از دیگر پوشش ها مانند پوسته برنج در منابع مختلف به دلیل مختلف مثل نبود یا گرانی و در برخی مواقع عدم کارایی یا مشکلات زیست محیطی، نشده است.

شاهنظری چهار گزینه قابل اجرای نصب سیستم های زهکشی زیرزمینی، در شرایط مختلف استان را با توجه به مطالعات پیشین این گونه معرفی کرد و گفت: در مناطقی که لازم است زهکش زیرزمینی ایجاد شود می توان استفاده از لوله های زهکشی همراه با پوشش معدنی و نصب لوله ها در فاصله ۱۵ متر، استفاده از لوله زهکشی پوشش دار(الیاف پیش تنیده) با فاصله نصب ۱۵ متر، استفاده از لوله های زهکشی همراه با پوشش معدنی و نصب لوله ها در فاصله ۳۰ متر و استفاده از لوله زهکشی پوشش دار(الیاف پیش تنیده) با فاصله نصب ۳۰ متر از آن جمله هستند.