نیروگاه نکا؛ منبع چهارفصل آلایندگی هوا در مازندران
نیروگاه شهید سلیمی نکا چند سال است که از منبع پایدار تولید برق به یک منبع پایدار تولید آلودگی و تهدید سلامت مردم منطقه هم تبدیل شده است. واحدی که بیخ گوش میانکاله به دلیل تأمین نشدن گاز مورد نیاز، نه فقط در زمستان، بلکه در کل سال مازوت می‌سوزاند؛ چقدر؟ حدود یک میلیارد لیتر در سال!
به گزارش خبرمازندران، نیروگاه شهید سلیمی نکا چند سال است که از منبع پایدار تولید برق به یک منبع پایدار تولید آلودگی و تهدید سلامت مردم منطقه هم تبدیل شده است. واحدی که بیخ گوش میانکاله به دلیل تأمین نشدن گاز مورد نیاز، نه فقط در زمستان، بلکه در کل سال مازوت می‌سوزاند؛ چقدر؟ حدود یک میلیارد لیتر در سال!
مازوت‌سوزی نیروگاه شهید سلیمی نکا چند سال است که به قصه‌ای خطرناک برای ساکنان مناطق اطراف نیروگاه، طبیعت و زیست‌مندان تالاب میانکاله و حتی بسیاری از شهرها و روستاهای منطقه شرقی و نوار ساحلی شرق تا نقاط مرکزی مازندران انرژی تبدیل شده است.
سوزاندن حدود ۵ تا ۶ میلیون لیتر مازوت که گفته می‌شود از نوع مازوت بی‌کیفیت هم هست، اتفاقی نیست که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت. اما در سال‌های اخیر با وجود همه هشدارهایی که درباره تهدیدهای جدی آلایندگی این نیروگاه مطرح شد، جز برخی وعده‌های تکراری مانند تامین گاز نیروگاه، گام عملی برای حذف مازوت‌سوزی آن برداشته نشد تا این برداشت برای ساکنان منطقه و دوستداران محیط زیست ایجاد و به مرور تقویت شود که اصلا عزمی برای جلوگیری از ادامه این روند پرخطر وجود ندارد.
آلودگیِ چهارفصل
اگر آلودگی هوا در کلانشهرها فصلی است، در مناطق مرکزی و شرقی مازندران چهارفصل است. بزرگترین منبع آلودگی هم نیروگاه نکا محسوب می‌شود. اتفاقا دائمی بودن آلودگی هوا در مناطق اطراف نیروگاه نکا طی چند روز اخیر در فضای مجازی خبرساز شد. پس از اینکه حر منصوری عبدالملکی کنش‌گر محیط زیست و مدیر انجمن دیده‌بان میانکاله صبح روز ۶ تیر مانند بسیاری از روزهای سال با خاکستر ناشی از مازوت‌سوزی روی خودروی شخصی‌اش و برخی سطوح دیگر مواجه شد، تصمیم گرفت با زیر میکروسوپ قرار دادن برخی سطوح طبیعی مانند برگ درخت و میوه‌های کشت شده در منطقه، آلودگی هوای مناطق شرقی مازندران را به تصویر بکشد.
حاصل این آزمایش ساده او تصاویر نگران‌کننده‌ای را ثبت کرد که چند نمونه از آن را می‌بینید:
منصوری همراه با این تصاویر، متن کوتاهی را هم در فضای مجازی منتشر کرد و نوشت:
«تصاویری که می‌بینید از اثر خاکستر مازوت روی گیاهان، برگ، سبزی و میوه در حیاط منزل یک شهروند محلی هست که با میکروسکپ استریو ثبت شده. در گذشته بررسی‌های ما نشان داده که این خاکستر می‌تونه کیسه اسانس مرکبات رو سوراخ و به درون پوست میوه برسه و میوه رو خراب و آلوده کنه. (اراضی اطراف نیروگاه عمدتا محل تولید محصولات کشاورزی و باغی هستن). با این احوال برای شستن میوه و سبزی در منطقه باید توجه ویژه‌ای صورت بگیره. حالا شما قضاوت کنید که این خاکستر در صورت ورود به چشم و ریه چه شرایطی رو برای فرد پیش میاره؟»
مازوت‌سوزیِ ۱۵ ساله
ماجرای مازوت‌سوزی نیروگاه نکا از سرمای سراسری دی ۱۳۸۶ آغاز شد. شدت سرما و یخبندان به حدی بالا بود که کشور و بویژه مازندران دچار بحران تأمین گاز شد. طبیعتا در تأمین برق هم اختلالاتی رقم خورد. برای برخی واحدهای نیروگاهی از جمله نیروگاه نکا مجوز مازوت‌سوزی صادر شد. از همان زمان مازوت‌سوزی بلای جانِ طبیعت و کشاورزی و ساکنان و زیست‌مندان منطقه شد. حالا هم چند سال است که آلودگی ناشی از مازوت‌سوزی را می‌توان روی نوار ساحلی مشاهده کرد.
مسیر دود برآمده از دودکش‌های نیروگاه را که دنبال کنیم گاهی تا نور و رویان هم می‌توان آن را دید. از شرق هم این آلودگی تا برخی شهرهای گلستان را در بر می‌گیرد. ضمن اینکه با جریان هوا و وزش باد بین ساحل دریا و دامنه کوه‌ها حرکت می‌کند و در رفت‌وآمد است.
مازوت‌سوزی قرار بود برای مدتی محدود انجام شود و سپس هم اعلام شد صرفا به ماه‌های سرد سال محدود خواهد شد. اما خلاف آن ثابت شد. یعنی حالا این نیروگاه طی طول سال مازوت می‌سوزاند. دودش هم به چشم «همه» می‌رود. «همه» یعنی طبیعت، کشاورزی، مردم و حتی خود مسئولانی که خودشان و خانواده‌های‌شان در این استان زندگی می‌کنند.
اهالی منطقه می‌گویند میزان آلودگی رو به افزایش است. یعنی با خاکستر بیشتری در محیط زندگی‌شان مواجه می‌شوند. حتی به اعتقاد آن‌ها ذرات خاکستر مازوت هم درشت‌تر از قبل دیده می‌شوند.
ویدئوی زیر را یکی از اهالی ساکن اطراف نیروگاه برای مدیر انجمن دیده‌بان میانکاله فرستاده است. این شهروند ابتدا دود برآمده از دودکش‌های نیروگاه را به تصویر و با ارائه توضیحی ساده، آلودگی را با یک تکه پارچه نشان می‌دهد:
بی‌توجهی نیروگاه به نظر محیط زیست
طبیعتا این‌طور نیست که طی این سال‌ها هشدار و اخطاری به نیروگاه نکا و کادر مدیریتی آن نداده باشند. اتفاقا بارها در این زمینه هشدار و اخطار داده شد. حتی گفته می‌شود که پرونده‌هایی نیز برای پیگیری حقوقی موضوع باز شده است. اما آن‌چه که هنوز دیده می‌شود دود ناشی از مازوت‌سوزی است.
اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در چند سال اخیر بارها نسبت به این وضعیت اعتراض کرد. اما کماکان نتیجه‌ای حاصل نشد. معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران هم یکی از مسئولانی است که دغدغه جدی برای جلوگیری از این روند دارد.
علی‌اکبر یداللهی به خبرنگار ایرنا می‌گوید: طرح حذف مازوت را در قالب کارگروه ماده ۱۴ قانون هوای پاک از سال ۱۳۹۶ آغاز کردیم. تمام دستگاه‌های ذیربط هم دعوت شدند و برای مسئولان مربوطه از اهمیت موضوع و این که مصرف مازوت سلامت مردم و طبیعت و کشاورزی را به خطر انداخته گفته شد. گفتیم سیستم کنترل آلودگی هوا را باید نصب کنند. گفتند با آلمانی‌ها مذاکره کردند و آن‌ها رقمی بسیار کلان را خواستند. اما چون بودجه لازم تامین نشد، این طرح را هم نتوانستند اجرا کنند. در حالی که ما معتقدیم با کمتر از ۲۰ میلیارد تومان می‌توان این سامانه را در نیروگاه نصب کرد.
وی اشاره مختصری به برگزاری جلسات متعدد در هر سال می‌کند و می‌افزاید: خاطرم هست ۱۷ شهریور ۱۴۰۰ هم جلسه‌ای در این زمینه داشتیم و مواردی مانند سیستم فاضلاب، حذف مازوت و کنترل آلودگی هوا را مطرح کردیم. باز هم موضوع جدی گرفته نشد. بعد هم مدیرعامل نیروگاه تغییر کرد. البته مدیری روی کار آمد که خوشبختانه نگاه محیط زیستی دارد. از او برنامه خواستیم که با شیبی ملایم مازوت را حذف کنیم. می‌گوید تحقق این هدف در اختیار استان نیست.
بالاخره گاز داریم یا نداریم؟
پیگیری برای حل معضل مازوت‌سوزی نیروگاه نکا تا سطح دستگاه‌های تراز ملی نیز انجام شد. یداللهی می‌گوید: برای حل معضل حتی در سطح وزارتخانه هم جلسه گذاشتیم. نکته مهم این است که می‌گویند گاز نداریم تا به نیروگاه تزریق کنیم. اما شرکت گاز مازندران هر وقت این نکته مطرح شود که یک واحد صنعتی قرار است در این استان فعال شود و به گاز نیاز دارد اعلام می‌کند که مشکلی برای تأمین گاز وجود ندارد.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران می‌افزاید: همین دیروز –دوشنبه ۶ تیر- جلسه‌ای در خانه صنعت و معدن مازندران برگزار شد که شاهد این تناقض بودیم. اعلام شد که یک شرکت تقاضای دریافت یک میلیون متر مکعب گاز دارد. نماینده شرکت گاز در جلسه اعلام کرد که امکان تأمین گاز برای این شرکت وجود دارد. حرف ما این است که اگر گاز هست چرا به نیروگاه داده نمی‌شود؟ اگر هم گاز کم داریم چرا برای صنایع جدید مجوز صادر می‌شود؟ طرح اجرا می‌شود و بعد که گاز به اندازه کافی نبود، اگر حفاظت محیط زیست قصد جلوگیری از مازوت‌سوزی آن را داشته باشد عامل پیشگیری از توسعه معرفی می‌شود.
این مسئول خاطرنشان می‌کند: حتی انتظار نداریم کل نیروگاه فعلا گازسوز شود. دست‌کم از چهار کوره یکی در سال جاری گازسوز شود. سال بعد یک خط دیگر را گازسوز کنند و به مرور پیش برویم. حرف ما این است که اقلا یک برنامه ارائه کنند تا طبق همان برنامه برای حذف مازوت‌سوزی تعهد ایجاد شود. مساله این است که حفاظت محیط زیست به تنهایی نمی‌تواند در این زمینه ورود کند. همه دستگاه‌های مرتبط و دستگاه قضا باید پای کار باشند تا این مشکل مهم برطرف شود.
یک گاز و دو هوا؛ بله به پتروشیمی، نه به نیروگاه
اظهارات یداللهی درباره نظر مثبت شرکت گاز مازندران برای تأمین گاز مورد نیاز واحدهای صنعتی جدید، ماجرای پتروشیمی بهشهر را هم یادآوری می‌کند.
این مجتمع که دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط زیست اخیرا مخالفت رسمی‌اش با اجرای آن را اعلام کرد، قرار بود از گاز طبیعی، ماده‌ای شیمیایی به نام پروپیلن تولید کند. یعنی خوراک اولیه این مجتمع گاز است و گفته شده که گاز مورد نیاز فعالیت آن بدون هیچ مشکلی تأمین می‌شود. حتی ۲۶ اردیبهشت امسال قاسم رستمی مایلی سرپرست شرکت گاز مازندران اعلام کرد «پتروشیمی میانکاله که مصرف روزانه آن حدود ۶ میلیون متر مکعب گاز برآورد می‌شود، با پرداخت هفت میلیارد تومان مشترک این شرکت شده است.»
در چنین شرایطی برای مردم این منطقه و دوستداران محیط زیست این پرسش مطرح می‌شود که شرکت ملی گاز چرا گاز مورد نیاز نیروگاه نکا را تأمین نمی‌کند؟ آن هم در شرایطی که خط لوله انتقال گاز دامغان-کیاسر-ساری حدود پنج سال پیش به بهره‌برداری رسید.
خط لوله رسید، گاز نرسید
۱۰ مرداد ۱۳۹۶ طرح بزرگ گازرسانی دامغان-کیاسر-ساری با روشن شدن مشعل گاز توسط بیژن نامدار زنگنه وزیر پیشین نفت در منطقه «گلما» از توابع ساری بهره‌برداری شد. خط لوله‌ای ۴۲ اینچی که قرار بود نیاز گازی مازندران را به طور کامل برطرف کند و یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های در نظر گرفته شده برای آن هم تأمین گاز نیروگاه نکا بود.
افتتاح خط لوله دامغعان-کیاسر-ساری / ۱۰ مرداد ۱۳۹۶
محمد اسماعیل ابراهیم‌زاده مدیرعامل وقت شرکت گاز مازندران در آن روز گفته بود که «با جریان روزانه ۴۰ میلیون متر مکعب گاز در خط لوله ۴۲ اینچ دامغان-کیاسر-ساری، علاوه ایجاد پایداری در شبکه گاز خانگی، ۱۳ میلیون متر مکعب گاز مورد نیاز کارخانه‌های سیمان، صنایع چوب و کاغذ و نیروگاه نکا به عنوان واحدهای صنعتی مهم استان تامین و گاز مورد نیاز برای یک واحد پتروشیمی نیز ذخیره می‌شود. زمستان امسال -۱۳۹۶- نه تنها پایداری گاز برای مشترکان خانگی تضمین می‌شود، بلکه واحدهای صنعتی و تولیدی مازندران که در زمان افت فشار به سوخت جایگزین فسیلی از جمله گازوئیل شیفت می‌شدند، دیگر از سوخت گران‌قیمت و آلوده‌کننده زیست‌محیطی استفاده نخواهند کرد.»
اما زمستان آن سال که هیچ، گاز مورد نیاز نیروگاه نکا از این خط لوله ۴۲ اینچی در بهار و تابستان و پاییز و زمستان‌های باقیمانده سده چهاردهم خورشیدی هم به نیروگاه نرسید. نخستین بهار سده پانزدهم هم با مازوت‌سوزی پشت‌سر گذاشته شد و معضل آلایندگی این نیروگاه کماکان زحمت و تهدید شبانه‌روزی برای مردم منطقه است.
آلودگی هوای مازندران جدی است؟ بله!
تا حدود پنج سال پیش در رسانه‌های مازندران خبری از محتوای مرتبط با آلودگی هوای مازندران نبود. در حقیقت کسی باورش نمی‌شد که هوای مازندران آلوده باشد. بنابراین اگر تا آن زمان اقدامی برای کاهش آلایندگی این واحد نیروگاهی و برخی واحدهای دیگر انجام نشده باشد، جای گلایه هم کمتر است. اما از سال ۱۳۹۶ تا کنون بسیاری از رسانه‌های استان بارها به این موضوع پرداختند. حتی در فضای مجازی و صفحه‌های اجتماعی مرتبط با مازندران، طی دو سال اخیر بحث آلودگی هوا به شکل جدی بازتاب داده شد تا حساسیت مسئولان برانگیخته شود. اما نشد.
فقط مروری بر بعضی مطالب تولید شده پیرامون آلودگی هوای مازندران در پنج سال اخیر که توسط خبرگزاری ایرنا منتشر شد نشان می‌دهد به اندازه‌ای که باید حساسیت در مسئولان این استان و حتی مسئولان تراز ملی ایجاد می‌شد محتوا تولید شد.
۱۰ دی ۱۳۹۶ که خبرگزاری ایرنا برای نخستین بار اعلام کرد پای آلودگی هوا به مرکز مازندران هم کشیده شد. پس از آن هم در این خبرگزاری به اشکال گوناگون این موضوع مورد توجه قرار گرفت.
۱۱ اسفند ۱۳۹۷باز هم در گزارشی با عنوان مازوت مهمان دائمی نیروگاه نکا به مازوت‌سوزی نیروگاه نکا پرداخته شد.
۳۰ دی ۱۳۹۸ از قول مدیرکل پیشین حفاظت محیط زیست مازندران نوشته شد که آژیر قرمز آلودگی هوا در مازندران به صدا در آمد.
۸ بهمن ۱۳۹۹ با ارائه برخی اسناد و آمارهای رسمی و هشدار جدی مدیرکل هواشناسی مازندران درباره آلودگی هوای این استان، پیشروی چراغ‌خاموش آلودگی هوا در مازندران هشدار داده شد.
۸ آبان ۱۴۰۰ در گزارشی با عنوان تشدید آلودگی هوا در مازندران با افزایش واحدهای مازوت‌سوز، به مصوبه شورای پدافند غیرعامل مازندران برای تصویب استفاده از مازوت به جای گاز در واحدهای بزرگ صنعتی استان واکنش نشان داده شد و یک روز بعد هم یک گزارش ویدئویی در ایرنا منتشر شد که علاوه بر داده‌های آماری و اظهارنظرها، حجم آلودگی هم با وضوح کامل در آن نشان داده شد:
تعداد محتوای تولید شده خبرگزاری ایرنا درباره آلودگی هوای مازندران بیشتر از این چند مورد است. مهم‌تر اینکه سایر رسانه‌ها نیز در این پنج سال بارها به این موضوع پرداختند. البته همه رسانه‌ها و اصحاب رسانه‌ای که به این موضوع پرداختند یک نتیجه مشترک گرفتند: بی‌توجهی!
دریغ از یک ایستگاه آلایندگی‌سنجی
شاید یکی از دلایل این میزان کم‌توجهی به آلودگی هوای مازندران بویژه در مناطق پیرامونی نیروگاه نکا، نبود اعداد و ارقام مشخص و قابل ارزیابی نبودن حجم آلایندگی بر اساس شاخص‌ها و معیارهای رسمی باشد. جای خالی این آمارها را فقط ایستگاه‌های آلایندگی‌سنجی پر می‌کنند. ایستگاه‌هایی که در مازندران وجود ندارند.
مازندران در حالی از ایستگاه‌های سنجش آلاینده‌های هوا بی‌بهره است که حدود چهار سال پیش در کارگروه کاهش آلودگی هوای مازندران ایجاد ۶ ایستگاه سنجش آلاینده‌های هوا تصویب شده بود و به دلیل تخصیص نیافتن اعتبار به این موضوع تا کنون اجرایی نشده است.
با این حال نمی‌توان آلوده بودن هوای مناطق ساحلی شرقی مازندران و بویژه مناطق پیرامونی نیروگاه نکا را انکار کرد. موضوعی که چند سال است مسئولان آن را تایید و از ادامه یافتنش ابراز نگرانی می‌کنند.
عکس: سید ولی شجاعی کیاسری
پیگیری حفاظت محیط زیست تا حذف کامل مازوت
مدیرکل جدید حفاظت محیط زیست مازندران نیز دیروز به این موضوع واکنش نشان داد. این تقریبا نخستین واکنش رسمی و علنی عطاءلله کاویان به مازوت‌سوزی در نکا محسوب می‌شود. در خبری که دیروز -دوشنبه ۶ تیر- روی پورتال اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران منتشر شد از قول او نوشته شده است:
«طرح موضوع حذف کامل مازوت نیروگاه در اولین جلسه کارگروه کاهش آلودگی هوای استان، مبنی بر تامین سوخت گاز نیروگاه و حذف کامل مازوت و متعاقب آن پیگیری‌های لازم از دستگاه‌های ذیربط از جمله شرکت گاز استان در خصوص تامین گاز نیروگاه، توسط استانداری و اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در سطح وزارت نیرو صورت پذیرفت. ضمن اینکه موضوع حذف سوخت مازوت نیروگاه در جلسات بعدی کارگروه نیز مورد پیگیری جدی این اداره کل قرار گرفت.
اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در جلسه سراسری نیروگاه‌های برق حرارتی کشور که با حضور رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی نیروگاه‌های برق حرارتی کشور برگزار شد، موضوع مشکلات زیست‌محیطی ناشی از مصرف مازوت در منطقه از جمله سلامت مردم روستاهای اطراف و خسارات وارده به کشاورزی منطقه را مطرح و خواستار حذف نیروگاه نکا از فهرست نیروگاه‌های مازوت‌سوز کشور شد.
با توجه به لزوم تشدید پایش و سنجش میزان آلودگی منتشر شده از نیروگاه در شرایط مازوت‌سوزی، ضمن الزام نیروگاه به انجام خوداظهاری دوره‌ای، سنجش مستقیم گازهای آلاینده خروجی از دودکش نیروگاه نیز به صورت مستمر توسط کارشناسان این اداره کل انجام و پیگیری‌های قانونی از طریق مراجع ذیربط در جهت الزام نیروگاه به نصب سیستم‌های کنترل آلودگی هوا صورت گرفت.
در جلسه ۳۱ خرداد امسال نیز که در محل نیروگاه نکا و با حضور مدیرعامل این واحد برگزار شده بود، مقرر شد تا بر اساس زمان‌بندی، به تدریج مازوت حذف و سوخت گاز جایگزین آن شود. نیروگاه نیز متعهد شد تا با تامین اعتبار مورد نیاز، سیستم کنترل آلودگی هوا را نصب کند تا میزان گازهای خروجی به حدود استاندارد مجاز زیست محیطی برسد. این اداره کل تا حصول نتیجه نهایی، پیگیری‌های لازم را ادامه خواهد داد.»
دودکش‌های هواکُش
هرچند که مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران در پایان اظهاراتش اطمینان داد تا زمان به نتیجه رسیدن پیگیری‌ها ادامه می‌یابد، اما تنها بودن حفاظت محیط زیست در این موارد از یک سو و تکراری بودن این وعده‌ها از سوی دیگر باعث می‌شود که اهالی منطقه و دوستداران محیط زیست فعلا امیدوار به کسب نتیجه نباشند. از نگاه آن‌ها و البته بر اساس مشاهدات وضع موجود، فعلا خروجی دودکش‌های هواکُشِ نیروگاه نکا پررنگ‌تر از خروجی وعده‌های داده شده و جلسه‌های برگزار شده با حضور مسئولان استانی و ملی است.
کارشناسان می‌گویند دودی که از دودکش‌های نیروگاه شهید سلیمی هنگام سوزاندن مازوت بیرون می‌آید ۱۶۲ درجه سانتیگراد است؛ یعنی ۴۲ درجه بیشتر از دمای دود ناشی از سوختن گاز طبیعی. ذرات ناشی از سوختن مازوت تا زمانی که گرم است بالا می‌رود و بعد به پایین برمی‌گردد. به همین دلیل هم شدت آلودگی در محدوده پایینی جَو را افزایش می‌دهد. با بارندگی هم به سطح زمین می‌رسد و در نهایت خاک را عقیم می‌کند و حتی سبب مرگ ریزموجودات می‌شود.
هنوز پایش علمی و مطالعات گسترده و دقیقی روی اثرگذاری مازوت‌سوزی نیروگاه نکا طی سال‌های اخیر بر محیط زیست، طبیعت، کشاورزی و سلامت مردم منطقه اطراف آن انجام نشده است. اما تردیدی نیست که اگر داده‌های علمی و دقیقی از این موضوع به دست بیاید، عمق آسیبی که استمرار مازوت‌سوزی در این نیروگاه به منطقه وارد کرده مشخص می‌شود. هرچند همین حالا هم نمی‌توان چشم را بر این حجم از آلودگی بست.
منبع: ایرنا