تلخی فراموشی زمانه بر سنت‌های شیرین نوروزی/ شناسایی حدود ۱۰۰ بازی بومی و محلی در مازندران

امروزه بخشی از سنت‌های نوروزی به علت شهرنشینی و ظهور رسانه‌های اجتماعی به باد فراموشی سپرده شده و یا تفاوتی با دیگر اقوام ندارد، با همه این مسائل برخی از این آیین‌ها نظیر نوروزگاه‌ها در مناطقی از این مرز و بوم بویژه شهرها و روستاهای مازندران حفظ شده و یا فرهنگ دوستان منطقه سعی کردند با تمهیداتی این آیین‌ها را از نو احیا کنند.

آیین‌هایی که هنوز دانستن و واکاوی سیر تحولی‌شان جذاب است. کنجکاوی پیرامون جنب و جوش‌های نوروزی و اینکه حال و هوای نوروز گذشته چگونه بود و چطور تا به امروز همچنان پابرجاست.

ازاین روز عید نوروزباستانی، فرصتی برای احیای بازی‌های بومی و محلی فراموش شده و ریشه‌دار در تاریخ و فرهنگ غنی مازندران است که اکنون در سبد بازی‌های کودکان و بزرگان جای خالی آنان احساس می‌شود.

«مِرغِنه جنگی، آغوزکا، چش‌دار کا ( قایم ماشک)، چلیک مارکا، هفت سنگ کا، قیش کا( کمربند بازی)، رزین کا، ریسمان بازی، کشتی لوچو» و ده‌ها مورد دیگر از جمله بازی‌های سنتی و بومی مازندرانی‌ها بود که در ایام عید در برخی نواحی بویژه مناطق روستایی رواج داشته که امروز بیشتر آنان منسوخ شده است.

به تاکید کارشناسان و صاحب‌نظران و مردم شناسی معتقدند، زندگی شهرنشینی و مدرنیته شدن برخی از بازی‌های محلی و نشاط آور را به دست فراموشی سپرده شده و احیای بازی‌های سنتی و بومی علاوه بر انتقال داشته‌های فرهنگی در پویایی و نشاط نسل نو حائز اهمیت است.

«عمو حسین» یکی از روستاییان بخش مرکزی آمل درباره بازی‌های سنتی منطقه به خبرنگار ایسنا گفت: آغوزکا یا گردو بازی از جمله بازی‌های سنتی بود که بازیکنان گردوها را دو به دو روی یکدیگر چیده و هر یک به نوبت با گردویی به نام کل یا تیره (گردوی بزرگ‌تر) به گردوها می‌زنند، اگر نفر اول به گردوها زد و آنها را انداخت فعلا برنده محسوب می‌شود و بقیه بازیکنان باید به تیره او بزنند هر کسی موفق شد صاحب همه گردوها می‌شود در غیر این صورت نفر اول همه گردوها را جمع می‌کند.

وی با اشاره به اینکه «چلیک مارکا» از دیگر بازی‌هایی قدیمی است که اکنون دیگر انجام نمی‌شود، گفت: برای بازی دو تکه چوب یا چلیک و چوب بزرگ یا مارکا نیاز است و ابتدا چوب کوچک را روی گودالی قرار می‌دهند سپس با چوب بزرگ به زیر چوب کوچک می‌زنند و آن را به طرف بالا پرت می‌کنند، چوب هر یک از بازیکنان که مسافت بیشتری را طی کند، آن گروه برنده می‌شود افراد بازنده باید به برندگان سواری بدهند.

جای خالی مِرغِنه جنگی در دیدارهای نوروزی

«مِرغِنه جنگی» از جمله سرگرمی‌ها و تفریحات روزهای عید درمازندران در دهه‌های گذشته طرفداران خاص و پرشور خودش را در مناطق روستایی داشت.

بازی به این ترتیب است که یک نفر تخم‌مرغ پخته و رنگ شده را در مشت خود می‌گیرد به طوری که فقط سر آن مشخص باشد، بعد نفر دوم با سر تخم مرغ خود ضربه‌ای محکم به آن می‌زند و تخم مرغ هر کسی که شکست، بازنده محسوب می‌شود و باید تخم مرغ خود را به برنده بدهد.

رزین کا و ریسمان بازی، جذاب وتماشایی

رزین کا، ریسمان بازی، که در ایام عید در مناطق مختلف انجام می‌شود. در بازی رزین کا، رزین وسیله چوبی به شکل Y است که تکه نوار لاستیکی به دو سر انتهای چوب بسته می‌شود. بازیکن با گذاشتن سنگ لای لاستیک و کشیدن آن به طرف عقب سنگ را پرتاب می‌کند.

از دیگر بازی‌های نمایشی سنتی مازندران به ویژه در غرب استان، ریسمان بازی است. که غالبا در مراسم عروسی برگزار می‌شد.

ریسمان بازان دو نفر هستند یک نفر به عنوان بند باز بالای طناب راه می‌رود و دیگری به نام شیطانک در پایین می‌ایستد. بند باز بالای طناب با گذاشتن مجمع روی سر یا سوار شدن روی دوچرخه روی طناب راه می‌رود و شیطانک نیز در پایین با درآوردن شکلک و حرکات خنده آور تماشاچیان را سرگرم می‌کند بعد از پایان نمایش شیطانک در بین تماشاچیان می‌چرخد و پول و شیرینی جمع می‌کند از صاحب خانه نیز پول و شیرینی می‌گیرند.

 کشتی مازندران برای همه فصل‌ها

«کشتی لوچو» از کشتی‌های محلی مازندران است و در گذشته در مراسم عروسی اجرا می‌شد. اما امروزه در بعضی از نقاط استان این کشتی همه ساله در تابستان بعد از وجین شالی، هنگام فراغت کار روستاییان، انجام می‌شود. در ایام دیگر مانند اعیاد مذهبی و ملی نیز کشتی لوچو برگزار و جایزه برنده یک راس گاو است که توسط اهالی خریداری می‌شود.

درهمین رابطه «علی حسن‌نژاد» یکی از پژوهشگران حوزه فرهنگ و ادبیات و موسیقی مازندران در گفت‌وگویی اظهار کرد: از پیشینه و شیوه اجرای بازی‌های بومی ایران قدیم اسنادی در دست نیست، اما با بررسی قدیمی و تاریخ ایران می‌توان به نشانه‌های قابل توجه‌ای دست پیدا کرد.

وی افزود: مازندران به عنوان، استانی که مردم این منطقه اعم از زن ومرد، پیر و جوان به لحاظ موقعیت جغرافیایی این استان و بهره‌مندی از مواهب خدادادی ازجمله جنگل، کوه و دشت و دریا، دارای غنای فرهنگی است و با تنوع فرهنگ عامه نیز در مناطق مختلف این استان، خرد فرهنگ‌ها و بازی‌های مختلف نیز در فرهنگ کهن این استان ریشه داشته است.

این پژوهشگرمازندرانی، با اشاره به اینکه بازی‌های بومی برای همه سنین در این استان وجود داشته و ریشه همه این بازی‌ها به نوعی تقلیدی از زندگی بزرگترها بوده است، اضافه کرد، درون مایه اصلی درهمه بازی‌های محلی در مازندران برپایه سرگرمی و آموزش کار دست‌جمعی بوده که درهمه این بازی‌ها از تولیدات کشاورزی و دامداری استفاده می‌شد.

حسن نژاد ادامه داد، کاربرد هوش‌سنجی، پاداش و کیفر در بازی، خواندن اشعار همراه با ریتم و آواز و به کار بردن ابزارهای ساده برای ایجاد ریتم شکل‌گیری نظام موسیقی در کودکان و نوجوانان از دیگر ویژگی‌های بازی‌های محلی مازندران در دهه‌های گذشته بوده است.

وی درخصوص، احیای دوباره و ترویج بازی‌های محلی مازندران، سه پیشنهاد داد و اظهار کرد: شناسایی و جمع‌آوری بازی‌های محلی، راه‌اندازی انواع جشنواره بازی‌های محلی پس ازتعطیلی مدارس و جشنواره‌های مستقل و بررسی و بازسازی و بازآفرینی بازی‌های بومی در قالب بازی‌های رایانه پسند متناسب با ذائقه کودکان و نوجوانان امروزی با شیوه‌های جدید آموزشی، انتقال و فراگیر کردن فرهنگ، لغت، آداب و رسوم، اشعار و بازی‌های مازندرانی است.

 شناسایی حدود ۱۰۰ بازی بومی ومحلی مازندرانی

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران هم در این خصوص به شناسایی حدود ۱۰۰ بازی بومی و محلی که در دهه‌های گذشته در مناطق مختلف این استان رایج بوده، خبر داد.

طوبی اصانلو گفت: با شناسایی این بازی‌ها و پیگیری‌هایی که توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری مازندران درسال‌های اخیر صورت گرفته است، برخی از این بازی‌ها ازجمله «کشتی لوچو»، «میس میس یا مشت در مشت» شهرستان چالوس، در فهرست آثار میراث ملی ثبت شده و بازی «کمربند کا» نیز در مراحل پایانی ثبت قرار دارد.

وی به علل کمرنگ و کم رونقی بازی‌های بومی و محلی مرسوم درمناطق مختلف مازندران را ریشه در ارتباط کم و کمترشدن صمیمیت‌ها در ارتباطات جمعی و نیز کم شدن فعالیت‌های بدنی به فعالیت‌های ذهنی و شادی‌های جمعی به شادی‌های فردی اشاره کرد و گفت، برای شناسایی بازی‌های فراموش شده بومی ومحلی مازندران ابتدا باید کاوش‌های زیاد دراین حوزه انجام شود و پس از تحقیقات کامل ثبت آنها دستور کار قرار گیرد.

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران  تصریح کرد: جذابیت بازی‌های محلی از بازی‌های رایانه‌ای بیشتر است، اما متاسفانه کودکان امروزی هیچ آشنایی با بازی‌های محلی و بومی منطقه خود ندارند و به همین علت است که خود را با بازی‌های رایانه‌ای و بازی‌های موجود در تلفن همراه مشغول می‌کنند.

اصانلو یادآورشد، با شناخت بازی‌های بومی و سنتی که علاوه بر بار فرهنگی، از جذابیت و تنوع بالایی نیز برخوردارند، نه تنها می‌توان تاریخ منطقه را به شکلی پویا و عمیق به نسل‌های آینده منتقل کرد، بلکه از آن به عنوان بهانه‌ای برای گریز از عواقب اعتیاد به اینترنت و معنا و مفهوم بخشی دوباره به زندگی می‌توان استفاده کرد، به خصوص آنکه در بسیاری از این بازی‌ها، قوانین ساده و اولیه‌ای از شکل بهینه اداره زندگی و هدایت آن آموزش داده و تمرین می‌شود تا افراد را به مهارت‌های لازم برای روبرویی با موقعیت‌های دشوار زندگی مجهز کند.