کنوانسیون رامسر،ظرفیتی برای توسعه مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی
نام رامسر در حالی از ۵۱ سال پیش با پیش‌روترین معاهده زیست‌محیطی دنیا گره خورده و محل استقرارِ مرکز منطقه‌ای کنوانسیونِ بین‌المللی رامسر در غرب آسیا است که این ظرفیت مهم پس از چند دهه هنوز به برندی برای این شهر شاخص تبدیل نشده و پیوند محکمی بین شهر و این فرصت بین‌المللی دیده نمی‌شود.
به گزارش خبرمازندران به نقل از خبرگزاری ایرنا، از ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ که مسوولان محیط زیست ١۸ کشور جهان و نهادهای غیردولتی بین‌المللی مانند فائو و یونسکو در هتل قدیم رامسر گرد هم آمدند و نخستین کنوانسیون برای حفاظت از تالاب‌های دنیا را امضا کردند، نام رامسر جهانی شد.
سال ۲۰۰۲ تاسیس مرکز منطقه‌ای کنوانسیون رامسر در مرکز و غرب آسیا مطرح شد و سال ۲۰۰۵ در جلسه‌ای که با حضور بسیاری از وزرای محیط زیست و مسوولان رده بالای مرتبط با این حوزه به میزبانی اسپانیا برگزار شد، اعضای کنوانسیون رامسر به استقرار این مرکز در ایران رای مثبت دادند.
سال ۱۳۸۵ هیات دولت با صدور مصوبه و تامین اعتبار مجوز احداث ساختمان کنوانسیون در رامسر را صادر کرد، سال ۱۳۸۲ هم پس از تکمیل ساختمان، این مرکز که ستاد فعالیت‌های کنوانسیون بین‌المللی رامسر در منطقه غرب آسیا است، در فضایی استاندارد فعالیتش را آغاز کرد.
ساختمان مرکز منطقه‌ای کنوانسیون دیوار به دیوار اداره حفاظت از محیط زیست این شهرستان قرار دارد.
گفته می‌شود سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به اهمیت این مرکز در عرصه بین‌الملل، زمان ساخت این ساختمان بالغ بر ۴۰ میلیارد ریال هزینه کرده است.
اما پیشینه بیش از پنج دهه‌ای مطرح شدن نام رامسر در حوزه محیط زیست جهان و استقرار یک دهه‌ای مرکز منطقه‌ای کنوانسیون در این شهر، هنوز آنطور که باید برای برندسازی بین‌المللی رامسر مورد توجه و بهره‌برداری قرار نگرفته است.
صاحبنظران می‌گویند پیشبرد اهداف کنوانسیون رامسر و مرکز منطقه‌ای به مشارکت و حمایت مردمی، دولت، سمن‌ها و سرمایه‌گذاران نیاز دارد و در نبود این همراهی‌ها مدت‌هاست برخی کشورها از جمله امارات با مطرح کردن پیشنهاد اختصاص اعتبارات کلان، به دنبال خارج کردن این مرکز از رامسر هستند.
به گفته "رضا زمانی" رئیس مرکز منطقه‌ای کنوانسیون رامسر در مرکز و غرب آسیا، این کنوانسیون در دنیا چهار مرکز منطقه‌ای با اهدف آموزشی و پژوهشی راه‌اندازی کرده که شامل مرکز آموزش و پژوهش در پاناماسیتی، مرکز شرق آسیا در چانگان کره جنوبی، مرکز منطقه‌ای در اوگاندا و مرکز منطقه‌ای رامسر است و مرکز رامسر ۱۴ کشور از حوزه خلیج فارس، غرب آسیا، حاشیه دریای خزر و آسیای مرکزی را زیر پوشش دارد.
هدف و اصالت این مراکز خدمت‌رسانی به کشورهای منطقه است و اهداف بین‌المللی را دنبال می‌کنند. با این توضیحات پرسش اینجاست که چرا مرکز منطقه‌ای رامسر نتوانست به اهداف مد نظر نزدیک شود و از این فرصت برای برجسته‌سازی منطقه میزبان با ظرفیت‌های خاصی که دارد بهره بگیرد؟ یا اینکه چرا مرکز و اهمیت آن حتی برای شهروندان رامسری هم چندان روشن نیست؟
رضا زمانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به برخی پرسش‌های مطرح شده در این زمینه و پرسش‌هایی درباره چشم‌اندازها، اهداف و فعالیت‌های پژوهشی این مرکز پاسخ داده است:
** مرکز منطقه‌ای کنوانسیون در رامسر با چه چالش‌هایی برای تحقق اهداف و چشم‌اندازها و شناخته شدن به عنوان یک مرکز مهم بین‌المللی مواجه است؟
معتقدم برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های کنوانسیون رامسر در سطح ملی و بین‌المللی به همدلی و تلاش همه‌جانبه در تمام سطوح نیاز داریم. نقش مرکز منطقه‌ای کنوانسیون رامسر باید در سطح ملی و منطقه‌ای پررنگ شود.
این مرکز برای پیشبرد اهدافش به مشارکت بیشتری در سطح ملی و منطقه‌ای نیاز دارد، اعتبار مرکز کره جنوبی حدود یک میلیون دلار است و این رقم نشان می‌دهد فاصله ما با آن‌ها بسیار زیاد است، از سوی دیگر به دلیل تحریم‌ها امکان دریافت حق عضویت را نداریم، به این معنی که تحریم‌ها سبب توقف این روند شده است.
البته در دور جدید و با رویکرد دیپلماسی محیط زیست می‌توان به تغییرات مثبت خوش‌بین بود. نشانه‌های آن هم برگزاری نخستین کنفرانس بین‌المللی گرد و غبار به میزبانی جمهوری اسلامی ایران بود که با حضور همه کشورها و وزرای محیط زیست منطقه در سطح عالی برگزار شد.
** ساختمان مرکز منطقه‌ای کنوانسیون در رامسر وسعت قابل توجهی دارد. برای بسیاری از مردم این پرسش مطرح است که چنین ساختمانی با این وسعت تا چه اندازه کاربردی و لازم است؟
اینجا یک مرکز بین‌المللی و ما آبروی کشور محسوب می‌شود، رقبای زیادی داریم که همه فعالیت‌های کمی و کیفی ما را رصد می‌کنند، به همین دلیل نباید بهانه‌ای دست‌شان بدهیم و فضای فیزیکی مرکز باید به همین شکل معتبر و مناسب حفظ شود.
درعین حال با وجود کاستی‌ها با جان و دل در تلاش هستیم که چراغ این کنوانسیون روشن باشد و فعالیت‌های کمی و کیفی مرکز را ارتقاء دهیم. این ساختمان شکیل باید بستری برای ارتقاءِ کنوانسیون باشد. به عبارتی دیگر اهمیت زیاد کنوانسیون می‌طلبد تا فضای مناسبی برای آن ایجاد شود. درست است؟
بله. برای کشورهای مختلف اینکه نام یکی از تالاب‌های‌شان در فهرست کنوانسیون رامسر ثبت شود و این برند را داشته باشد بسیار مهم است. ولی ما هنوز آنطور که باید اهمیت این برند را درک نکردیم. وقتی یک کنوانسیون چنین اعتبار و جایگاهی در عرصه محیط زیست جهان دارد، طبیعی است که استقرار مرکز زیرمجموعه آن هم در یک منطقه اعتبار و اهمیت زیادی داشته باشد. پس باید برای حفظ چنین ظرفیتی تلاش کرد و از آن بهره گرفت.
** با این تفاسیر اقدامات انجام شده در رامسر برای شناساندن این ظرفیت مهم بین‌المللی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
هنوز راه زیادی تا نقطه مطلوب داریم. اما اقداماتی هم انجام شده که قابل قدردانی است. برای مثال شهرداری رامسر در اقدامی ارزشمند لوگوی مرکز کنوانسیون را در ورودی شهر نصب کرد که برای شهروندان و گردشگران پرسش ایجاد می‌کند. پیشنهاد کردیم که در ادامه شناسنامه‌ای از کنوانسیون تهیه و از آن مهم‌ترین لوگوی مادرِ کنوانسیون یعنی لوگوی اصلی که به اسم رامسر مزین شده را در شهر جانمایی کنند. چرا که نصب لاتین نوشت و مرکز منطقه‌ای نشان می‌دهد ما در شهر خاستگاه کنوانسیون لوگوی اصلی را رها کردیم و بخش کوچکی را نشان دادیم.
در همه جای دنیا کنوانسیون را به اسم رامسر می‌شناسند. به همین دلیل معتقدم لوگوی اصلی آن باید در شهر جانمایی شود و بدرخشد. البته این همراهی از سوی شهرداری وجود دارد. حال و هوای محیط زیستی شهر باید برجسته‌تر شود. مثلا در ورودی‌ها می‌توان ورود مسافران به شهر کنوانسیون تالاب‌های دنیا را خوش‌آمد گفت. یا ترکیبی از فضاسازی محیط زیستی و پرندگان تالابی را در شهر داشته باشیم و فضای اجتماعی شهر را به سمت برندسازی و برجسته کردن کنوانسیون سوق دهیم.
** به نظر شما می‌توان در راستای این اهداف و چشم‌اندازها، به ایجاد یک تالاب مصنوعی در شهر کنوانسیون تالاب‌های جهان هم فکر کرد؟
اتفاقا در این زمینه هم رایزنی‌هایی داشتیم. گفت‌وگوهای کارشناسی و فنی پیرامون ایجاد یک تالاب مصنوعی در رامسر در جریان است و ما هم نامه‌نگاری پیرامون این موضوع را انجام دادیم. تحقق این ایده اتفاق بزرگی برای رامسر به شمار می‌آید. ایجاد یک تالاب مصنوعی کمک می‌کند که نام رامسر را به عنوان یک شهر تالابی به کنوانسیون معتبر رامسر اضافه کنیم. شهرداری هم مکانی را برای انجام این کار مشخص کرد که البته باید ظرفیت‌های فنی آن بررسی شود.
مثلا در حومه لندن یک تالاب مصنوعی ایجاد کرده‌اند که به مقصدی برای اکوتوریسم و محلی برای تماشای پرندگان تبدیل شده است. یک آبگیر مصنوعی را گسترش دادند که در حال حاضر از سوی تشکل‌ها اداره می‌شود. سالانه هفت تا هشت هزار پرنده مهاجر به این آبگیر می‌روند.
** وضعیت کشورمان را در وجود تالاب‌ها چطور ارزیابی می‌کنید؟
ما در یکی از کشورهای پرتالاب زندگی می‌کنیم. ایران ۲ شهر تالابی جهانی دارد؛ یکی ورزنه و دیگری بندر خمیر. ضمن اینکه از ۴۲ نوع تالاب که در کنوانسیون رامسر تعریف شده به غیر از نوع تندرا که در قطب قرار دارد، ۴۱ نوع تالاب در ایران وجود دارد. وجود این میزان تنوع تالابی در یک کشور شگفت‌انگیز است. به همین دلیل نیز ایران از زیستگاه‌های ارزشمند پرندگان مهاجر است. با وجود همه چالش‌هایی که داریم، تجربیات ما در زمینه تالاب‌ها بسیار ارزشمند است. طی ۵۰ سال گذشته دنیا چیزی حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد از تالاب‌های خود را از دست داده و با این حال ما شرایط خوبی داریم.
** با توجه به استقرار مرکز منطقه‌ای کنوانسیون در رامسر آیا برنامه‌هایی برای برگزاری رویدادهای بین‌المللی مرتبط با تالاب‌ها در این شهر مد نظر قرار دارد؟
بله. اتفاقا استقبال خوبی هم وجود دارد. مثلا چندی پیش با رییس کمیته جوانان کنوانسیون رامسر که اهل استرالیا است مکاتبه‌ای داشتم؛ می‌گفت یکی از آرزوهایش دیدن رامسر است.در نشست شهرداران تالابی جهان که در پاریس برگزار شد تقریبا تمام شهرداران شهرهای تالابی جهان تاکید داشتند که نشست بعدی در رامسر برگزار شود. این میزان علاقه‌مندی نسبت به رامسر در حالی از سوی سایر کشورهای عضو ابراز می‌شود که در کشور و استان خودمان هنوز از این ظرفیت به درستی استفاده نشده است.
با این حال ما برنامه‌هایی را در دستور کار قرار داده‌ایم. برای مثال قصد داریم برای نخستین بار تا پیش از پایان سال نخستین نشست در خصوص پیامدهای نوسانات دریای خزر بر تالاب‌های کشورهای حاشیه دریای خزر و موضوع حق‌آبه تالاب‌ها را برگزار کنیم.
از طرفی هم با توجه به اینکه از برگزاری نشست تالاب‌های جهان به میزبانی رامسر استقبال شد به پشتیبانی و هماهنگی همه‌جانبه برای فراهم کردن مقدمات این نشست نیاز داریم. ضمن اینکه فرصت زیادی تا روز جهانی تالاب‌ها باقی نمانده و باید بتوانیم گرامیداشت این روز جهانی را با همراهی دستگاه‌های مرتبط، تشکل‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در تراز بین‌المللی و غیر کلیشه‌ای برگزار کنیم.
** بر اساس پژوهش‌هایی که در این مرکز انجام شده، به نظر شما بیشترین چالش پیش روی حیات تالاب‌ها چیست؟
تغییرات اقلیمی، خشکسالی، پیامدها و نوسانات پسروی آب دریای خزر در استان‌های شمالی و رعایت حق‌آبه در سایر استان‌ها از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی تالاب‌ها به‌شمار می‌آیند. برای مثال تغییر اقلیم و خشکسالی موجب آتش‌سوزی‌های مکرر در بسیاری از تالاب‌ها شده است. البته بخشی از این آتش‌سوزی‌ها عامدانه و به قصد تصرف زمین رخ می‌دهد.
معضل ورود فاضلاب از دیگر چالش‌های پیش روی تالاب‌ها به شمار می‌رود. چعمده شهرهای شمالی سیستم تصفیه فاضلاب ندارند و فاضلاب به طور مستقیم وارد تالاب می‌شود. معضل بعدی نیز ورود رسوبات رودخانه‌ها به تالاب‌ها است. گونه‌های مهاجم مثل سنبل آبی که ۶ هزار هکتار از تالاب انزلی را فرا گرفته از دیگر چالش‌های ریز و درشتی است که حیات تالاب‌ها را تهدید می‌کند.
تالاب‌های بخش مرکزی کشور نیز با چالش با تامین حق‌آبه مواجه‌اند. در حالی که قوانین شفاف و خوبی در زمینه تامین حق‌آبه تالاب‌ها داریم. به طوری که پس از تامین آب آشامیدنی، تامین حق‌آبه محیط زیست و سپس تالاب اهمیت دارد که رعایت نمی‌شود.
**اقدامات مرکز منطقه‌ای کنوانسیون برای تعدیل این چالش‌ها چه بود؟
سعی کردیم بیشتر در حوزه فرهنگسازی و آموزش پیش برویم. با توجه به آتش‌سوزی‌های پی‌درپی در بخشی از تالاب‌های کشور، برای نخستین بار دوره‌های پیش‌بینی مدل‌های آتش‌سوزی در تالاب به زبان‌های لاتین و فارسی توسط اساتید مجرب برگزار شد. روش‌های احیای تالاب‌ها، پرندگان و تنوع زیستی در تالاب‌ها، اثرات تغییر اقلیم برای تالاب‌ها، پسماند و تالاب‌ها، آلودگی‌های نوترکیب و اثرات مواد شیمیایی و داروها بر روی تالاب‌ها و رفتار حیات وحش که موضوع جدیدی بود نیز از دیگر دوره‌هایی است که طی یک سال اخیر برگزار کردیم.
پسروی آب دریای خزر و تاثیر آن بر تالاب‌های استان‌های شمالی از دیگر دوره‌هایی بود که در این مرکز برگزار شد. در آینده نیز دوره‌هایی نظیر میکروپلاستیک‌ها را برگزار می‌کنیم. سعی کردیم تا پایان سال ۱۲ دوره برگزار شود.
اجرای طرح رادیو تالاب به زبان‌های لاتین و فارسی، معرفی تالاب‌های کشور و کشورهای همسایه و جشنواره کاریکاتور از دیگر برنامه‌های فرهنگی-محیط زیستی این مرکز بود. نخستین نشست انجمن‌های تالابی از سراسر کشور نیز در هتل کوثر رامسر برگزار شد. سایت مرکز را هم دو زبانه کردیم تا ارتباط مؤثری با کشورهای منطقه برگزار کنیم. امیدواریم در کنار این اقدامات شاهد افزایش همراهی مسئولان، سمن‌ها و دوستداران محیط زیست برای افزایش پویایی این مرکز و کمک به برجسته‌سازی جایگاه آن در منطقه باشیم.