مصایب «تبرپَرانی» در هیرکانی

 سیلاب های پیاپی مازندران که در ماه های اخیر خشم رودخانه های این استان را به همراه داشت، حجم زیادی از تنه های درختان نادر جنگلهای هیرکانی را به پایین دست انتقال داد، که این امر نتیجه هیرکانی تراشی این میراث کهن مازندران توسط سوداگران چوب است.

جنگلهای هیرکانی که یکی از بزرگترین مانع در برابر سیلاب ها و طغیان رودخانه های مازندران است و به عنوان یک سد طبیعی در برابر بارش های سنگین عمل خواهد کرد با بی مهری سوداگران جنگل مواجه شده است.

قاچاقچیان و سوداگران جنگل و چوب در قلب هیرکانی به مرحله ای از حماقت رسیده اند که با همان تبری که هیرکانی تراشی می کنند به جنگلبانان هم حمله ور شده و آنها را هم زخمی و روانه بیمارستان می کنند.

چند ماه گذشته ۲ جنگلبان بابلی که در مناطق بالادست جنوب بابل توسط یکی از این سوداگران که با تبر هیرکانی تراشی می کرد با همان تبر این ۲ جنگلبان را که مانع کارش شدند به شدت زخمی و بعد از شکستگی دست و پا، آنها را روانه بیمارستان شهید بهشتی بابل کرد.

شدت هیرکانی تراشی در جنوب بابل سبب طغیان تاریخی بابلرود در هفت آذر ماه جاری شد که این سیلاب با حجم آب ۲۸۰ متر مکعب در ثانیه رکورد دبی نیم قرن اخیر آب رودخانه بابلرود را شکسته است.

خشم و طغیان بابلرود که سبب آب گرفتگی چندین خانه در مسیر این رودخانه شد به بسیاری از زمین های کشاورزی در مسیر رودخانه خسارت وارد کرد.

بسته شدن جاده ساحلی بابل و رانش های فراوان در مناطق مختلف این رودخانه بخشی دیگر از خسارت های بود که زمینه آن را هیرکانی تراشی در مناطق بالا دستفراهم کرده است.

صاحبنظران نقش جنگل را در جلوگیری از سیلاب و روان آبها بسیار برجسته می دانند و یکی از دلایل اصلی سیلاب و طغیان های رودخانه مازندران را نتیجه جنگل تراشی در مازندران می دانند.

آنها معتقد هستند در گذشته با توجه به انبوه جنگلها حدود ۸۰ درصد از بارش ها در زمین جذب می شد و ۲۰ درصد آن به روان آب تبدیل می شد. هیرکانی تراشی سوداگران چوب سبب شد در زمان فعلی کمتر از ۵۰ درصد بارش ها در جذب زمین شود و مابقی به روان آب و سیلاب تبدیل شوند.

کارشناسان هشدار می دهند با توجه به حجم تخریب جنگلها و تغییر کاربری های مختلف اراضی کشاورزی و مرتعی این سیلاب ها و خشم رودخانه های مازندران ادامه دار خواهد بود.

صاحبنظران بر این باور هستند که دیگر زمان آن فراهم رسیده که برای حفظ جنگلهای هیرکانی یک نهضت همگانی تشکیل شود و از تمام ظرفیت های موجود مردم را به خصوص در مناطق روستایی از آسیب های که قطع درخت دارد مطللع کنیم. برای آنها و فرزندانشان را تهدید می کند مطللع کنیم.

قدمت جنگل های هیرکانی دقیقاً مشخص نیست. اما بر اساس آخرین نظرات کارشناسان قدمت جنگلهای هیرکانی بیش از ۴۰ میلیون سال برآورد شده و بازمانده دوره سوم زمین شناسی هستند. از همین جهت به فسیلهای زنده شهرت دارند و در حوزه باستان شناسی و گیاه شناسی یک موزه طبیعی به شمار می روند.

در دنیایی که تا کنون هزاران گونه گیاهی و جانوری منقرض شده اند، مجموعه ای کهن با قدمتی این چنینی نه تنها یادگاری با ارزش از دل تاریخ است، بلکه منبع عظیمی از گونه های منحصربه فرد زنده است که باید حفظ شود.

اما اهمیت جنگل های هیرکانی تنها از بعد قدمت آن نیست، زیرا این جنگلها علاوه بر تامین اکسیژن، در ذخیره مقادیر بسیار زیاد آب، حفاظت از بافت خاک و جلوگیری از جاری شدن سیل نقش بسیار مهمی دارند.

همچنین از بعد توسعه گردشگری و ایجاد درآمد برای ساکنین نواحی شمالی کشور نیز جنگل های هیرکانی بسیار موثر بوده اند. به طوری که نوار شمالی کشور از محبوب ترین سایتهای گردشگری ایران به شمار می رود و ورود گردشگر به این خطه موجب درآمد پایدار از راه گردشگری برای اهالی سرزمین های شمالی کشورمان شده است.

روشنگری خطر هیرکانی تراشی

کارشناس منابع طبیعی در گفت گو با خبرنگار ایرنا بیان داشت: در زمان فعلی مهم ترین اقدام برای جلوگیری از هیرکانی تراشی روشنگری در مناطق روستایی که حاشیه نشین جنگل هستنداست.

محمد باقر صالحی با ذکر این مطلب که از تمام ظرفیت های موجود رسانه ای و اطلاع رسانی برای این روشنگری باید استفاده کرد، بیان داشت: با نسب بنرهای مختلف و استفاده از ظرفیت کانالهای فضای مجازی د هر روستا برای حفظ جنگلهای هیرکانی استفاده شود.

این کارشناس منابع طبیعی با بیان اینکه اگر اهمیت حفظ جنگل با اطلاع رسانی درست و موفق برای مردم تشریح شود این حساسیت در روستا بازدارنده خواهد بود، افزود: اهالی روستا باید به این باور برسند که تخریب جنگل و هیرکانی تراشی توسط سوداگران چوب اولین ضربه را آنها خواهند دید و باید در حفظ جنگل حساس باشند.

صالحی با بیان اینکه نقش مدارس، مساجد و حسینه ها در این روشنگری بسیار برجسته است، ادامه داد: دهیاران روستاها باید نقش فعال تری در حفظ جنگلها و این روشنگری داشته باشند.

روان آب رو به افزایش

این کارشناس منابع طبیعی با بیان اینکه نفوذ بارش ها در زمین از ۸۰ درصد به کمتر از ۵۰ درصد رسیده است، بیان داشت: این اتفاق که به خاطر هیرکانی تراشی ایجاد شد زمینه سیلاب های بعدی حتی با شتاب بیشتر را فراهم خواهد کرد.

صالحی اظهار داشت: علاوه بر هیرکانی تراشی تغییر کاربری اراضی کشاورزی و مراتع هم نگران کنند است که در سیلابی شدن مازندران و رودخانه های اثر گذار است.

جنگل های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه مردم ایران جنگل های شمال نامیده می شود و این جنگل ها متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته اند بین کشورهای ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل های هیرکانی از سال های بسیار دور به جا مانده اند و حتی برخی عمر آنها را با دایناسورها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می دانند.

البته این جنگل ها را به دلیل قرار گیری در مجاورت دریای خزر، به نام کاسپینی – هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) نیز می شناسند.

ارتفاع رویش درختان هیرکانی از سطح دریا آغاز می شود و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می یابد. این پوشش گیاهی زمانی ۵۵ هزار کیلومتر مربع مساحت داشت که تاکنون ۵۱ درصد آن منقرض شده و تنها از ۱۰ درصد آن حفاظت صورت می گیرد.

همچنین در حال حاضر جنگلهای هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها زندگی می کنند.

از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگلهای هیرکانی می توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.

درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا، کوهپایه های کم ارتفاع، کوهپایه های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالباً پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک و شمشاد را نام برد.

به طور کلی از نظر علمی در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل، شرایط برای رشد درختان راش وجود ندارد، اما در جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند، توده های فشرده درخت راش به صورت انبوه رشد کرده اند که از این نظر منحصر بفرد هستند.